Explainer : निवडणूक आचारसंहिता लागल्यावर काय होतं? सामान्य लोकांसाठी 'हे' नियम असतात का?

नवी दिल्ली, 10 जानेवारी : भारतीय निवडणूक आयोगाचे मुख्य आयुक्त सुशील चंद्रा (Sushil Chandra) यांनी 8 जानेवारी रोजी 5 राज्यांतील विधानसभा निवडणुका (assembly election) जाहीर केल्या. या निवडणुका उत्तर प्रदेश, उत्तराखंड, पंजाब, गोवा आणि मणिपूरमध्ये 10 फेब्रुवारी ते 7 मार्च या कालावधीत होणार आहेत. उत्तर प्रदेशमध्ये 7 टप्प्यात मतदान होणार आहे, तर मणिपूरमध्ये दोन टप्प्यात मतदान होणार आहे. इतर राज्यांमध्ये 14 फेब्रुवारीला एकाच टप्प्यात मतदान होणार आहे. मतदानाच्या तारखा जाहीर झाल्याच्या दिवसापासून या राज्यांमध्ये निवडणूक आचारसंहिता लागू (election guidelines) झाली. देशात स्वतंत्र निवडणुकांसाठी निवडणूक आयोगाने बनवलेल्या नियमांचे म्हणजेच आचारसंहितेचे पालन करणे ही सर्व राजकीय पक्षांची जबाबदारी आहे. नियम मोडणाऱ्यांना शिक्षेचीही तरतूद आहे. आचारसंहितेचे उल्लंघन केल्यास दंडात्मक कारवाई होऊ शकते, ती अनेक प्रकारची असू शकते. त्यामुळे नियम मोडू नयेत किंवा नियम मोडणाऱ्यांची माहिती योग्य विभागापर्यंत पोहोचवता येईल, यासाठी आचारसंहितेचे नियम काय आहेत, याची माहिती असायली हवी. आदर्श आचारसंहितेमुळे अशा कामांवर बंदी आहे, ज्याचा कोणत्याही प्रकारे मतदानावर परिणाम होऊ शकतो. जसे 1. सार्वजनिक उद्घाटन, पायाभरणी समारंभ 2. नवीन कामे स्वीकारणे 3. शासनाच्या कामगिरीचे होर्डिंग्ज लावता येणार नाही 4. संबंधित मतदारसंघात कोणताही शासकीय दौरा होणार नाही. 5. सरकारी वाहनांमध्ये सायरन लावले जाणार नाहीत. 6. शासनाचे यश दर्शविणारे होर्डिंग काढले जातील. 7. सरकारी इमारतींमध्ये पंतप्रधान, मुख्यमंत्री, मंत्री, राजकीय व्यक्तींचे फोटो लावण्यास बंदी असेल. 8. सरकारच्या उपलब्धी असलेल्या मुद्रित, इलेक्ट्रॉनिक आणि इतर माध्यमांमध्ये जाहिरात करता येणार नाही. 9. कोणत्याही प्रकारची लाच किंवा प्रलोभन टाळा. देऊ नका, घेऊ नका. 10. सोशल मीडियावर पोस्ट करताना विशेष काळजी घ्या. तुरुंगात जायला तुमची एक पोस्ट पुरेशी आहे. त्यामुळे कोणताही संदेश शेअर करण्यापूर्वी किंवा लिहिण्यापूर्वी आचारसंहितेचे नियम काळजीपूर्वक वाचा. सामान्य माणसालाही नियम लागू सामान्य माणसानेही या नियमांचे उल्लंघन केल्यास त्याच्यावर आचारसंहितेनुसार कडक कारवाई केली जाईल. याचा अर्थ असा की तुम्ही तुमच्या कोणत्याही नेत्याच्या प्रचारात गुंतला असलात, तरी तुम्हाला या नियमांची माहिती असणे आवश्यक आहे. जर एखाद्या राजकारण्याने तुम्हाला या नियमांच्या बाहेर काम करण्यास सांगितले, तर तुम्ही त्याला आचारसंहितेबद्दल सांगून तसे करण्यास नकार देऊ शकता. कारण असे करताना आढळल्यास तत्काळ कारवाई केली जाईल. बहुतेक प्रकरणांमध्ये तुम्हाला ताब्यात घेतले जाऊ शकते. गोव्याच्या राजकारणातील मोठी बातमी! दीदींचे भाजपला अवघ्या 5 तासांत दोन धक्के! सरकार मतदारांना आकर्षित करण्यासाठी घोषणा करू शकत नाही राज्यांमधील निवडणुकांच्या तारखा जाहीर झाल्यानंतर, निवडणूक प्रक्रिया पूर्ण होईपर्यंत सरकारी कर्मचारी निवडणूक आयोगाचे कर्मचारी होतात. निवडणूक आचारसंहिता हा निवडणूक आयोगाने तयार केलेला नियम आहे, जो प्रत्येक पक्षासाठी आणि प्रत्येक उमेदवारासाठी आवश्यक आहे. याचे उल्लंघन केल्यास कठोर शिक्षा होऊ शकते. निवडणूक लढविण्यावर बंदी येऊ शकते. एफआयआर होऊ शकतो आणि उमेदवाराला तुरुंगातही जावे लागू शकते. हे काम निषिद्ध आहे निवडणुकीच्या काळात कोणत्याही मंत्र्याला अधिकृत दौरा निवडणुकीसाठी वापरता येत नाही. कोणत्याही प्रकारे निवडणुकीसाठी सरकारी संसाधनांचा वापर करता येणार नाही. कोणत्याही सत्ताधारी नेत्यालाही निवडणुकीसाठी सरकारी वाहने, इमारतींचा वापर करता येणार नाही. केंद्र सरकार किंवा कोणत्याही राज्याचे सरकार कोणतीही घोषणा करू शकत नाही, पायाभरणी करू शकत नाही किंवा उद्घाटन करू शकत नाही. सरकारी खर्चाने असा कार्यक्रम आयोजित करता येत नाही, ज्याचा फायदा कोणत्याही विशिष्ट पक्षाला होतो. यावर देखरेख ठेवण्यासाठी निवडणूक आयोग निरीक्षकांची नियुक्ती करतो. पोलीस ठाण्यात द्यावी लागते माहिती मिरवणुका काढण्यासाठी किंवा सभा घेण्यासाठी उमेदवार आणि पक्षाला निवडणूक आयोगाची परवानगी घ्यावी लागते. ही माहिती नजीकच्या पोलीस स्टेशनलाही द्यावी लागेल. बैठकीचे ठिकाण आणि वेळ याची माहिती पोलिस अधिकाऱ्यांना द्यावी लागते. ‘हिंदूचं घर जळणार तेव्हा मुसलमानचं घर थोडी सुरक्षित राहणार’ तर कारवाई होईल कोणताही पक्ष किंवा उमेदवार असे काम करू शकत नाही ज्यामुळे मतभेद वाढतील आणि जाती आणि धार्मिक किंवा भाषिक समुदायांमध्ये द्वेष पसरेल. मते मिळवण्यासाठी लाच देणे, मतदारांना त्रास देणे महागात पडू शकते. वैयक्तिक टिप्पणी वरूनही निवडणूक आयोग कारवाई करू शकतो. दारू किंवा पैसे देण्यास बंदी मतदानाच्या दिवशी मतदान केंद्रापासून शंभर मीटरच्या परिघात प्रचार करण्यास मनाई आणि मतदानाच्या एक दिवस आधी कोणतीही सभा घेण्यास मनाई असते. संपूर्ण निवडणूक प्रक्रियेदरम्यान कोणतीही सरकारी भरती केली जात नाही. उमेदवारांकडून मतदारांना दारूचे वाटप करण्यास आचारसंहितेमध्ये सक्त मनाई आहे. कोरोनामुळे काय निर्बंध असतील? कोरोनाच्या पार्श्वभूमीवर प्रचार संचारबंदी असेल. यामध्ये रात्री 8 ते सकाळी 8 या वेळेत कोणत्याही उमेदवाराला प्रचार करता येणार नाही. राष्ट्रीय आणि प्रादेशिक पक्षांचे फक्त 30 स्टार प्रचारक असतील, जे निवडणुकीच्या वेळी ठिकठिकाणी सभा घेऊ शकतील. छोट्या पक्षांचे 15 स्टार प्रचारक असतील. Punjab : प्रथमच बहुरंगी लढत, शिअद आणि काँग्रेसची मते अनेक पक्षांमध्ये विभागणार? गुन्हेगारी उमेदवारांचे काय होणार? पक्षांना त्यांच्या उमेदवारांचे गुन्हेगारी रेकॉर्ड उघड करावे लागते. कलंकित उमेदवारांना तिकीट का दिले, याची कारणे पक्षांना त्यांच्या वेबसाइटवर द्यावी लागणार आहेत. वृत्तपत्रे आणि टीव्ही चॅनेल्सना ही माहिती किमान तीनदा द्यावी लागेल. उमेदवारी निश्चित केल्यापासून 48 तासांच्या आत हे करणे आवश्यक आहे.

• Follow us on