ऐतिहासिक कुंड
ग्वाल्हेर, 10 मार्च : मध्य प्रदेशातील ऐतिहासिक शहर ग्वाल्हेरमध्ये अनेक ऐतिहासिक वास्तू आहेत, ज्यांना आपला स्वत:चा इतिहास आहे. यापैकी एक म्हणजे ग्वाल्हेरचा किल्ला. यामध्ये किती शतकांचा इतिहास समाविष्ट आहे, हे माहीत नाही. तसेच हा किल्ला उत्कृष्ट स्थापत्यकलेचा आणि उत्कृष्ट अभियांत्रिकीचा अनोखा नमुना आहे. यामध्ये युद्धाची परिस्थिती निर्माण झाली तर अनेक वर्षे किल्ल्यात राहून नगरवासी जीवन जगू शकतील, अशा अनेक व्यवस्था आहेत. जसे की, जमिनीपासून इतक्या उंचीवर बांधलेले जलाशय (विहिरी). या विहिरी ही आश्चर्याची बाब आहे कारण या विहिरींची पातळी जमिनीपासून एवढ्या उंचीवर असूनही त्या वर्षभर पाण्याने भरलेल्या राहतात. उन्हाळ्यात त्यांची पाण्याची पातळी नक्कीच कमी होते. पण पूर्णपणे कोरडे होत नाही. यापैकी एक कुंड आहे, ज्याला जौहर कुंड असेही म्हणतात. इतिहासकारांच्या म्हणण्यानुसार, हे खूप जुने जौहर कुंड आहे. इ.स. 1232 च्या सुमारास, मोठ्या संख्येने राजपूत राण्यांनी आपला स्वाभिमान वाचवण्यासाठी जौहरचा कट केला होता. इतिहासकार माता प्रसाद शुक्ला यांनी सांगितले की, शाहजहानचे लेखक खरग राय यांनी त्या काळात एक पुस्तक लिहिले होते. गोपाचल आख्यान असे त्याचे नाव होते. यामध्ये सुमारे 1232 मध्ये शमसुद्दीन इल्तुतमिश याने ग्वाल्हेर किल्ल्याला आपला ध्वज फडकवण्यासाठी वेढा घातला होता, त्यावेळी ग्वाल्हेरवर प्रतिहार वंशाच्या राजांचे साम्राज्य स्थापन झाले होते, असा उल्लेख आहे. इल्तुतमिशने आपल्या एका दूताला राजाकडे पाठवले आणि त्याने आपल्या मुलीचे लग्न सुलतानाशी करून शरण जावे, अन्यथा तो ग्वाल्हेर किल्ल्यावर हल्ला करेल असा प्रस्ताव दिला. पण राजाने तो प्रस्ताव फेटाळला.
दूताने हे इल्तुतमिशला सांगितल्यावर त्याला राग आला आणि त्याने सैनिकांना ग्वाल्हेर किल्ल्यावर हल्ला करण्याचे आदेश दिले. त्याला प्रत्युत्तर म्हणून राजानेही आपल्या सैनिकांना हल्ल्याला उत्तर देण्याचे आदेश दिले. त्यात भयंकर युद्ध झाले. इल्तुत्मिशजवळ खूप मोठे सैन्य होते. पण ती तळाशी होती, त्यामुळे तिचे नुकसान झाले, पण तो युद्धक्षेत्रातून हटला नाही. किल्ल्याच्या आतून राजाने जवळजवळ 1 वर्ष भयंकर युद्ध केले. पण किल्ल्यातील रसदही संपणार आहे, असे वाटल्यावर त्याने किल्ल्याच्या बाहेर जाऊन लढायचे ठरवले. पराभव पाहून राजपूत महिलांनी केला जौहर - जौहर ही प्राचीन काळी भारतातील राजपूत स्त्रियांनी केलेली एक कृती होती. जेव्हा युद्धात हार निश्चित होती, तेव्हा पुरुष मरेपर्यंत युद्धासाठी सज्ज व्हायचे आणि वीरगती घेण्यासाठी बाहेर पडत आणि स्त्रिया जौहर करायची, म्हणजेच जौहर कुंडाला आग लावल्यानंतर त्यात त्या स्वतः त्यात उडी घेत. तब्बल 15 कोटींचे ‘उलटे घर’, या आहेत सुविधा, याठिकाणी दूरवरून लोक येतात पाहायला; VIDEO याचप्रमाणे जेव्हा गडाची रसद संपुष्टात येऊ लागली आणि लोकांना काळजी वाटू लागली. मग राजाने किल्ल्याच्या बाहेर जाऊन लढायचे ठरवले. पण त्याच्याकडे इल्तुतमिशपेक्षा कमी सैन्य होते त्यामुळे त्याचा पराभव होण्याची शक्यता होती. गुजरी महल संग्रहालयाचे उपसंचालक पी सी महोबिया यांनी सांगितले की, जेव्हा राजपूत राजाचा पराभव होण्याची शक्यता वाटत होती तेव्हा त्याने बाहेर जाऊन युद्ध करण्याचा निर्णय घेतला. तेव्हा राजपूत राण्या आणि त्यांच्या दासी आणि इतर स्त्रियांनी किल्ल्याच्या आत बांधलेल्या या तलावाला आग लावून सामूहिक आत्मदहन केले होते. या घटनेनंतर हे कुंड जौहर कुंड म्हणून ओळखले जाऊ लागले. ऐतिहासिकदृष्ट्या त्याची ओळख आजही कायम आहे.