Mutations | म्यूटेशनच्या नवीन संशोधनाने डार्विनच्या सिद्धांताला आव्हान! कोरोना साथीत मदत होणार?

सजीवांमध्ये विकास किंवा उत्क्रांतीची (Evolution) काशी दिशा असते. ही एक सामान्य कल्पना असून ती चुकीची आहे. अनेक जीवशास्त्रज्ञ देखील बऱ्याच काळापासून या गृहितकाचे समर्थन करण्याचा प्रयत्न करीत आहेत. पण, नवीन संशोधनानुसार या गैरसमजात काही तथ्य असल्याचे दिसते. या अभ्यासात आनुवंशिकशास्त्रज्ञांच्या गटाने जीवशास्त्रज्ञ चार्ल्स डार्विनचा (Charles Darwin) सिद्धांत नाकारला आहे, ज्याने जीवनाच्या उत्क्रांतीचा सिद्धांत दिला होता. त्यानुसार म्यूटेशन अनियमितपणे होतात. सारस्कोव्ह-2 च्या म्यूटेशनमुळे (Mutation) संपूर्ण जग त्रस्त असताना हा शोध लागला आहे. (फोटो: निक्कू / शटरस्टॉक)

नेचर जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या या अभ्यासात असे सांगण्यात आले आहे की हे सर्व कोणत्याही हेतुपूर्ण म्यूटेशनसारखे (Mutations) घडत नाही. मात्र, जेव्हा म्यूटेशनचा विचार केला जातो तेव्हा असे दिसते की सर्व डीएनए (DNA) एकसारखे नसतात. संशोधकांचे म्हणणे आहे, की किमान फुलांच्या तणात तरी असे होत नाही, ज्याला थॅले क्रेस (Thale cress) किंवा वैज्ञानिक भाषेत अराबोडोफिसिस थालियाना असे म्हणतात. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

डेव्हिस येथील कॅलिफोर्निया विद्यापीठातील वनस्पती शास्त्रज्ञ ग्रे मोनरो म्हणतात की आम्हाला नेहमीच असे वाटायचे की म्यूटेशन मुळात जीनोममध्ये विखुरतात. परंतु, असे दिसते की म्यूटेशन इतके अनियमित किंवा विखुरलेले नसतात. वनस्पतींच्या बाबतीत याचं विखुरणे ही त्यांच्यासाठी फायद्याची बाब आहे. म्यूटेशनबद्दल विचार करण्याचा हा पूर्णपणे नवीन मार्ग आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

जेनेटिक म्युटेशन (Genetic Mutation) किंवा व्हेरिएंट होण्यासाठी एकाच वेळी अनेक गोष्टी असणे आवश्यक आहे. पेशी ज्यामधून एका पिढीची अनुवांशिक माहिती (Genetic Information) पुढील पिढीकडे हस्तांतरित केली जाते. त्या पेशींच्या डीएनएमध्ये बदल झाला पाहिजे. अल्ट्राव्हायोलेटच्या नुकसानीमुळे किंवा संपूर्ण क्रोमोसोममध्येच व्यत्यय येण्यामुळे डीएनए अनुक्रमाच्या एका अक्षरात हा बदल होऊ शकतो. अनुवांशिक सामग्री जी कॉपी करताना किंवा हस्तांतरणाच्या वेळी उद्भवते. (प्रतिकात्मक फोटो: पिक्साबे)

हे नुकसान अनेक सेल्युलर प्रणालींद्वारे टाळले पाहिजे जे अशा बदलांना प्रतिबंधित करण्यास सक्षम आहेत, ज्यात DNA दुरुस्ती यंत्रणा समाविष्ट आहे. जेव्हा म्यूटेशन यातून वाचते तेव्हा ते पुढील पिढीकडे हस्तांतरित होते. बर्‍याच म्यूटेशमुळे कोणतेही महत्त्वपूर्ण बदल घडत नाहीत. बदल करणारे म्यूटेशन पिढ्यानपिढ्या बदलले जातील हे नैसर्गिक निवडीवर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून असते. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

जेथे निवडीमुळे म्यूटेशनला प्रगती होण्यापासून रोखले जाते, तेथे म्यूटेशन देखील अप्रत्याशित किंवा अनियमित मानले जात असे. विसाव्या शतकाच्या पूर्वार्धात उत्क्रांती सिद्धांताने या कल्पनेवर वर्चस्व गाजवले की म्यूटेशन अनियमित आणि विखुरलेले असतात. याची चाचणी करण्यासाठी संशोधकांनी थेले क्रेससह 400 वनस्पतींच्या जीनोमचे विश्लेषण केले. त्यांच्या तपासणीच्या निकालांनी त्यांना आश्चर्यचकित केले. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

संशोधकांना असे आढळून आले की वनस्पतींच्या जीनोमच्या काही भागांमध्ये म्यूटेशन होण्याची अधिक शक्यता होती. त्यांना असे आढळून आले की जीवशास्त्राच्या दृष्टीकोनातून खूप महत्वाचे असलेले प्रदेश म्यूटेशन संरक्षित असल्याचे आढळले. हे डीएनएच्या प्रकारावर नाही तर प्रदेशावर अवलंबून होते. अरेबोडोफिसिसमध्ये हे अधिक स्पष्ट होते. शिवाय निरीक्षण केलेली डीएनए सुधारणा यंत्रणा अधिक सुसंगत होती. यामुळे या विषयावरील संशोधनाने अनेक नवे आयाम खुले होतील. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)