छत्रपती शिवरायांच्या तीन दैवी तलवारी पार स्पेनपासून महाराष्ट्रातून लंडनपर्यंत कशा पोचल्या?

मुंबई, 13 नोव्हेंबर : ब्रिटनच्या पंतप्रधानपदी भारतीय वंशाची व्यक्ती विराजमान झाल्यानंतर आता साहेबाच्या देशात नेलेला आपला ऐतिहासिक ठेवा परत मिळवण्याचे प्रयत्न नव्याने सुरू झाले आहेत. त्यापैकीच एक आहे - छत्रपती शिवाजी महाराजांची जगदंबा तलवार. ब्रिटीश राजघराण्याच्या संग्रहात असलेली ही रत्नजडित तलवार महाराष्ट्राला परत मिळावी म्हणून सरकार प्रयत्न करत आहे. पण या निमित्ताने छत्रपतींच्या तीन दैवी तलवारी कुठल्या आणि त्या सध्या कुठे आहेत याविषयी तुम्हाला माहीत आहे का?

छत्रपती शिवरायांची जगदंबा तलवार लंडनमधून महाराष्ट्रात आणण्याचे प्रयत्न सुरू झाले आहेत. पण महाराजांच्या 3 तलवारी आज नेमक्या कुठे आहेत माहितीये का? स्पेन, पोर्तुगाल, महाराष्ट्रापासून लंडनपर्यंतचा इतिहास...  

तुळजा, भवानी आणि जगदंबा या छत्रपतींच्या तीन दैवी तलवारी होत्या. सर्वांत चर्चेत असणारी भवानी तलवार ही कुठे आहे याबद्दल अनेक समज- गैरसमज होते. भवानी तलवान रत्नजडित असून ती स्पेनमध्ये तयार करण्यात होती, असं काही इतिहासकार सांगतात. शिवाजी महाराजांचे सरदार अंबाजी सावंत यांनी कोकणात एका पोर्तुगीज जहाजावर हल्ला करून जो ऐवज हस्तगत केला, त्यातील एक नामी तलवार छत्रपतींना खूप भावली. मग त्यांनी खास स्पेनमधून तशीच तलवार करवून घेतली, असं म्हणतात. त्याच्या मुठीला हिरे- माणकं जडवली गेली.

जी जगदंबा तलवार आता परत मिळवण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत, तीच भवानी तलवार असल्याचा समज अनेक दिवस होता. पण छत्रपतींच्या पावन स्पर्शाने आणि थेट तुळजा भवानीच्या आशीर्वादाने पुनित झालेली ही तलवार महाराष्ट्रातच आहे. सातारचे छत्रपती उदयनराजे यांच्या संग्रहात ती आहे. दरवर्षी दसऱ्याच्या शस्त्रपूजेच्या वेळी या भवानी तलवारीची विधीवत पूजा केली जाते.

जगदंबा तलवार सध्या ब्रिटीश रॉयल कलेक्शनचा भाग आहे. ती प्रिन्स एडवर्ड यांना 1875-76 दरम्यान त्यांच्या भारत दौऱ्याच्या वेळी भेट देण्यात आली होती, असा उल्लेख इंग्लंडमध्ये आहे. त्यावेळी महाराजांचे वंशज छत्रपती शिवाजी चौथे कोल्हापूरच्या गादीवर होते. करवीर संस्थानच्या भेटीत किंग एडवर्ड म्हणजे त्यावेळचे प्रिन्स एडवर्ड यांना शिवाजी राजांनी ती भेट दिली. ही भेट किती प्रेमाची होती याविषयी इतिहासप्रेमींना शाश्वती नाही. छत्रपती शिवाजी चौथे त्या वेळी केवळ ११ वर्षांचे होते आणि प्रिन्स एडवर्ड यांचा असलेल्या पुरातन शस्त्रास्त्र जमवण्याचा छंद विचारात घेता ही जगदंबा तलवारीची भेट कितपत स्वेच्छेने होती, याविषयी शंकाच आहे. कारण शिवरायांच्या तलवारीच्या बदल्यान एडवर्डने दुसरी एक तलवार तत्कालीन राजांनी दिली, जी आजही कोल्हापूरच्या पॅलेसमध्ये संग्रहात आहे.

तिसरी तुळजा तलवार ही त्यांना शहाजीराजांकडूनच मिळालेली होती, असं मानतात. या तलवारीचा ठावठिकाणाही बरेच वर्षं लागत नव्हता. पण इतिहासकार इंद्रजीत सावंत यांच्या मते, सिंधुदुर्ग किल्ल्यावरच्या मंदिरात काचेच्या पेटीत जपून ठेवलेली तलवार हीच छत्रपतींची तुळजा तलवार आहे.