भारतात प्राचीन काळी सोनं कुठून येत होतं? देशातील सोन्याला हजारो वर्षांचा इतिहास!

मुंबई, 22 एप्रिल : भारतातील सोन्याच्या वापराचा इतिहास देशाच्या इतिहासाइतकाच जुना आहे. मात्र, देशात सोन्याच्या खाणकामाचा फारसा उल्लेख नाही. पश्चिम भारतातील काही आदिवासी जमातींना वाळूच्या वाळवंटातून सोने काढण्याची कला अवगत होती असे म्हणतात. आपल्या काही नद्यांमधून सोने काढल्याचीही वर्णने आहेत.

झारखंडच्या एका नदीत आजही सोन्याचे कण वाळूसोबत वाहतात. काही इतिहासकारांच्या मते कर्नाटकात ख्रिस्तपूर्व सोन्याच्या अनेक खाणी होत्या, ज्यातून सोने काढले जात असे. कोलार खाणींतील सोन्याचा वापर केल्याचा पुरावा दोन हजार वर्षे जुन्या मोहेंजोदारो आणि हडप्पा संस्कृतीत सापडला असे म्हटले जाते. यानंतर कोलारच्या सोन्याने गुप्त आणि चोल राजघराण्यांनाही शोभा दिली. टिपू सुलतान आणि तत्कालीन ब्रिटिश शासकांनीही कोलारच्या खाणीतून सोने काढले.

सोनेखनिजाच्या शोधात व्यापारी दूरच्या देशांत जात असत

कच्च्या सोन्याच्या शोधात भारतीय व्यापारी पूर्वेकडील देशांत दूरवर फिरत होते. याच कारणामुळे सुमात्रा, जावा, इंडोनेशिया, मलेशिया, कंबोडिया, व्हिएतनाम यांसारख्या देशांत भारतीय संस्कृतीची हजारो वर्षे जुनी छाप, तेथील मंदिरे आणि वास्तुकलेत आजही दिसून येते. भारतीय सोन्याचे व्यापारी आणि कारागीर प्राचीन काळात यापैकी अनेक देशांमध्ये स्थायिक झाले.

येथून सोने यायचे

दक्षिण ऑस्ट्रेलियाच्या आदिवासी भागातून खनिज सोने भारतात यायचे, असा तपशीलही सापडतो. इथे ते शुद्ध करुन मग त्यांना दागिन्यांचा आकार दिला जात होता.

भारतात सोन्याचे महत्त्व इ.स.पू

सत्य हे आहे की भारतात इ.स.पूर्व काळापासून सोन्याला विशेष महत्त्व आहे. भारताच्या सिंधू संस्कृतीत ख्रिस्तपूर्व अडीच हजार वर्षांपूर्वी सापडलेल्या सोन्याची नाणी आणि दागिन्यांचे वर्णन आहे. वैदिक काळात धार्मिक आणि सांस्कृतिक पद्धतींमध्ये त्याचे महत्त्व आणखी वाढले. या मौल्यवान धातूचा वापर धार्मिक विधींमध्ये अधिक होऊ लागला.

KGF 2 मध्ये यशसोबत रोमान्स करणारी श्रीनिधी शेट्टी नेमकी कोण आहे? जाणून घ्या तिच्या या खास गोष्टी

काळ आणि राजवंशानुसार सोन्याचं महत्त्व कसं वाढलं?

सोन्याचं महत्त्व बहुधा मौर्य वंशाच्या काळात सर्वाधिक वाढले. नंतर मध्ययुगीन आणि मुघल काळात सोन्याची चमक वाढली. चौदाव्या शतकापर्यंत भारतातील अनेक राज्यांमध्ये सोन्या-चांदीची नाणीही चलनात होती.

मंदिरे आणि मठांमध्ये अर्पण

देशात सोन्याचे महत्त्व इतके होते की ते पवित्र मानल्या जाणार्‍या मंदिरांमध्ये आणि मठांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर अर्पण केले जात होते. आजही भारतातील मोठमोठ्या मंदिरांमध्ये सोन्याचे आणि मौल्यवान दागिन्यांचे प्रमाण अकल्पनीय आहे.

War ते Dangal पर्यंत.. बॉलिवूडच्या 7 महागड्या सिनेमांना KGF 2 पछाडलं; Baahubali देखील मागे

गझनीने किती सोने लुटले

सोमनाथ मंदिराचा खजिना लुटण्यासाठी महमूद गझनीने भारतावर एक-दोनदा नव्हे तर चौदा वेळा आक्रमण केले. त्याच्या आक्रमणकर्त्यांनी मंदिरातील अफाट संपत्ती लुटून नेली. दक्षिण भारतातील मंदिरांमध्ये सोन्या-चांदीचा खजिना इतका मोठा आहे की ते एकत्र केले तर संपूर्ण जगाचे सोने भारताच्या जवळपास कुठेच राहणार नाही. अलीकडेच त्रावणकोरच्या पद्मनाभन मंदिरात सुमारे एक लाख कोटी रुपयांचा खजिना सापडला असून, प्राचीन भारतातील सोने, चांदी आणि मौल्यवान दागिन्यांची काय स्थिती होती, हे लक्षात येते.

ब्रिटीशांनी काय केलं?

इंग्रज भारतात आले तेव्हा या देशातील अफाट संपत्ती आणि सोन्याचे वैभव पाहून त्यांचे डोळे दिपले. त्यांनी देशातील सोन्याच्या साठ्याचा आढावा घेतला. चोरी करून ब्रिटनला पाठवायला सुरुवात केली. इंग्रजांनी राजघराण्यांच्या तिजोरीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी मनमानी कायदे केले. इंग्रजांचे मनसुबे हेरून अनेक राजघराण्यांचे आणि मोठमोठ्या मंदिरांचे सोने मोठ्या प्रमाणावर लपवण्यात आले. आजही देशात शेकडो किल्ले, राजवाडे आणि अन्य ठिकाणी सोन्याच्या दडलेल्या खजिन्याची मिथकं ठिकठिकाणी पसरलेली आहेत.

कोलार सोन्याच्या खाणीबद्दल

भारतातील सर्वात मोठी आणि एकमेव सोन्याची खाण म्हणून कोलारमध्ये सोने खोदण्याचा परवाना म्हैसूरच्या राजाने ब्रिटीश सैनिक मायकेल फिट्झगेराल्डला दिला होता. 1956 मध्ये केंद्र सरकारने त्याचा ताबा घेतला. नंतर वर्षानुवर्षे यात तोटा होऊ लागला. परिणामी 2001 मध्ये ती खाण बंद करण्यात आली. ती पुन्हा सुरू करण्यासाठी प्रयत्न सुरू असले तरी ते तितकेसे सोपे दिसत नाही.