या लोकांनी लावलेले तंबू
गुलशन कश्यप, प्रतिनिधी जमुई, 12 जुलै : सामान्य भारतीय नागरिकाला आपले नागरिकत्व सिद्ध करण्यासाठी आधार कार्ड, मतदार ओळखपत्र, कोणत्याही सरकारी संस्थेचे ओळखपत्र, शाळांमधून दिलेले प्रमाणपत्र, रेशन कार्ड, पासपोर्ट, ड्रायव्हिंग लायसन्स यासारख्या कागदपत्रांचा अवलंब करावा लागतो. मात्र, विचार करा, जर एखाद्या व्यक्तीकडे यापैकी एकही कागदपत्र नसेल तर तो आपले भारतीयत्व कसे सिद्ध करेल. इतकेच नाही, तर असा प्रकार कोणत्याही एका व्यक्तीबाबत असेल तर तेही समजू शकते. पण संपूर्ण समाजच यापासून वंचित राहिला तर..? असाच काहीसा प्रकार समोर आला आहे. बिहारच्या जमुई जिल्ह्यात तीन पिढ्यांपासून असा समुदाय आहे, ज्यांच्याकडे मतदार ओळखपत्र, रेशनकार्ड तसेच कोणत्याच प्रकारचे ओळखपत्र नाही. तसेच त्यांची स्वतःची जमीन आणि स्वतःचे घरही नाही. अशा स्थितीत हा सारा समाज गेल्या तीन पिढ्यांपासून आपले जीवन कसे जगत आहे, असा प्रश्न उपस्थित होत आहे.
जमुई जिल्ह्यातील खैरा बाजार येथील दुर्गा मंदिराच्या मैदानात सुमारे 15 तंबू लावण्यात आले आहेत. प्लास्टिकपासून बनवलेल्या या तंबूंमध्ये 15 कुटुंबे राहतात. हे लोक सपेरा समाजातून येतात. गेल्या तीन पिढ्यांपासून त्यांचे कुटुंब असेच सरकारी जागेवर तंबू ठोकून जगत असल्याचे ते सांगतात. एखादे शेत रिकामे झाले की, ते येथून उठून दुसऱ्या ठिकाणी जातात. वर्षानुवर्षे हा प्रकार सुरू आहे. त्यांच्या तीन पिढ्यांमध्ये आजपर्यंत त्यांना एकही प्रमाणपत्र दिलेले नाही. यामुळे त्यांना ना कोणत्याही शासकीय सुविधेचा लाभ मिळतो, ना शासकीय कागदपत्रांमध्ये त्यांच्या उपस्थितीचा उल्लेख आहे. सपेरा समाजातून आलेल्या या लोकांचा वडिलोपार्जित व्यवसाय साप पकडणे हा आहे. मात्र, हे करत असताना साप चावल्याने अनेकांचा मृत्यू होतो. गेल्या वर्षी या समाजातील तिघांचा सर्पदंशाने मृत्यू झाला होता. गेल्या अनेक दशकांपासून या समाजातील लोकांची ही दुर्दशा सुरू आहे, त्यामुळे हे लोक सुसंस्कृत समाजापासून अलिप्त आणि वंचित असल्याचे चित्र आहे.