पुस्तके वाचा आणि लवकर तुरुंगातून आपल्या घरी जा; या देशानं कैद्यांसाठी राबवलाय असा उपक्रम

पुस्तके वाचा आणि तुरुंगातून बाहेर या, असेच काहीसे सध्या बोलिव्हियाच्या तुरुंगात सुरू आहे. 45 तुरुंगातील 865 कैद्यांना आजकाल पुस्तके वाचण्यासाठी प्रोत्साहित केलं जात आहे. 'बुक्स बिहाइंड बार्स' असे या कार्यक्रमाचे नाव आहे. यामध्ये प्रत्येक कारागृहात कैद्यांसाठी एक लायब्ररी बनवण्यात आली आहे, जिथे ते कथांपासून विज्ञान आणि इतिहासापर्यंतची पुस्तके वाचू शकतात.

आजकाल बोलिव्हियाच्या तुरुंगात कैद्यांच्या हातात पुस्तके दिसत आहेत. प्रत्येक पुस्तक वाचल्यानंतर त्याची परीक्षा असते. आणि मग त्याचा फायदा त्यांना लवकर सुटका होण्याच्या स्वरुपात प्राप्त होतो. असे काही कैदी आहेत जे वेगाने पुस्तके वाचतात, परंतु सामान्यतः येथील कारागृहातील बहुतेक कैदी फारसे शिकलेले नाहीत, त्यामुळे त्यांच्यासाठी पुस्तके वाचणे हे थोडे वेळखाऊ काम आहे.

बोलिव्हियाने शेजारच्या ब्राझीलकडून ही संकल्पना घेतली आहे आणि तुरुंगामध्ये राबवली जात आहे. त्यामुळे कारागृहातील कैद्यांना मस्तक सुधारण्याची संधी मिळत आहे.

खरे तर बोलिव्हियाला हा कार्यक्रम सुरू करावा लागला, कारण त्यांना कैद्यांची संख्या कमी करायची आहे आणि तुरुंगाबाहेर जाऊन कैद्यांनी चांगले वागावे, अशी त्यांची इच्छा आहे. तसे, बोलिव्हियामध्ये कोणत्याही कैद्याला जन्मठेप किंवा मृत्युदंडाची शिक्षा नाही.

कारागृहातील ग्रंथालयांचा इतिहास फार जुना नाही. अमेरिकेत प्रथम 1790 मध्ये कारागृहात लायब्ररी सुरू करण्यात आली होती. आता सर्व राज्य आणि फेडरल कारागृहात एक लायब्ररी आहे, ज्यातून कैदी पुस्तके घेऊन वाचू शकतात. पूर्वी कैद्यांना फक्त धार्मिक पुस्तकेच वाचायला दिली जायची, पण नंतर त्यांना सर्व प्रकारची पुस्तके दिली गेली.

भारतातील स्वातंत्र्य संग्रामात स्वातंत्र्यसैनिकांना तुरुंगात वाचन आणि लेखन साहित्य पुरवले जात होते. गांधी, नेहरू यांनी तुरुंगात अनेक पुस्तके वाचली, अनेक पुस्तके लिहिली. सुभाषचंद्र बोस म्यानमारमध्ये तुरुंगात असताना ते कोलकाताहून पुस्तके मागवून वाचायचे.

दिल्लीच्या तिहार तुरुंगात एकूण 8 तुरुंग आहेत. सर्वांमध्ये वाचनालयाची व्यवस्था आहे. गांधीजींच्या ‘माय एक्सपेरिमेंट विथ ट्रुथ टू विवेकानंद’ या पुस्तकांना आणि वेदांना मोठी मागणी आहे. तिहारमध्ये कैद्याला पुस्तके वाचण्यासाठी 4 तास मिळतात.