Ukraine Crisis: अमेरिका रशियाला का धमकावत आहे? युक्रेन प्रेमामागची ही आहे खरी गोष्ट!

मोस्को, 16 फेब्रुवारी : युक्रेनवरून (Ukraine Crisis) सुरू असलेल्या गदारोळात रशियाने (Russia) मंगळवारी सीमेवरून काही सैन्य मागे घेण्याची घोषणा केली. रशियाच्या या निर्णयामुळे पूर्व युरोपमधील (Eastern Europe) युद्धाचा धोका कमी झाला आहे. मात्र, अद्याप पूर्णपणे शांत झालेला नाही. मंगळवारी रशियाच्या घोषणेपूर्वी अमेरिकेने चर्चेद्वारे प्रश्न सोडवण्याच्या गरजेचा पुनरुच्चार केला. रशियाने युक्रेनवर हल्ला केल्यास त्याचे गंभीर परिणाम भोगावे लागतील, अशी धमकीही अमेरिकेने रशियाला दिली होती. या घडामोडींदरम्यान प्रत्येकाच्या मनात प्रश्न उपस्थित होत आहे की, अमेरिका युक्रेनच्या बाजूने एवढी भक्कमपणे का उभी आहे? खरंतर युक्रेनच्या मुद्द्यावर अमेरिकेच्या भूमिकेचे राजकीय आणि धोरणात्मक परिणाम आहेत. त्याहूनही महत्वाचं म्हणजे त्यामागे आर्थिक गोष्टीही आहेत. युक्रेन संकटामागे तेलाचा खेळ इलेक्ट्रिक कारचा (Electric Car) वाढता कल आणि हरित ऊर्जेवर (Green Energy) भर असला तरीही जागतिक अर्थव्यवस्था (Global Economy) सध्या कच्च्या तेलावर (Crude Oil) अवलंबून आहे. पुढील काही दशके, कच्चे तेल जागतिक विकासाची दिशा ठरवत राहील. युक्रेन एकेकाळी रशियाचा भाग होता, पण सोव्हिएत युनियनच्या (Soviet Union) विघटनानंतर तो वेगळा देश बनला. युक्रेन कॅस्पियन (Caspian Sea) समुद्राच्या त्या भागावर स्थित आहे, जिथे खनिज तेल आणि नैसर्गिक वायूचे (Natural Gas) प्रचंड साठे सापडले आहेत. याशिवाय युक्रेन हे अनेक नैसर्गिक खनिजांचे (Natural Minerals) भांडार आहे. वर्ल्ड डेटा सेंटरच्या मते, सेमीकंडक्टरसाठी महत्त्वपूर्ण असलेल्या दुर्मिळ पृथ्वीच्या खनिजांच्या (Rare Earth Minerals) बाबतीत हा छोटा देश युरोपमधील सर्वात श्रीमंत देश आहे. अमेरिकेला युक्रेनपासून अप्रत्यक्ष आर्थिक लाभ? युक्रेन अर्थव्यवस्थेच्या दृष्टीने विशेष महत्त्वाचे नाही. युक्रेन पूर्व युरोपमध्ये स्थित आहे आणि हा प्रदेश युरोपचा गरीब भाग मानला जातो. युक्रेनच्या जीडीपीचा आकारही विशेष नाही. कालच अमेरिकेने युक्रेनसाठी 1 अब्ज डॉलर्सची मदत जाहीर केली आहे. युक्रेनपासून अमेरिकेला कोणताही थेट आर्थिक फायदा नाही. मात्र, अप्रत्यक्षपणे हा घटक महत्त्वाचा आहे. युक्रेनची भौगोलिक स्थिती अशी आहे की, युद्ध झाल्यास केवळ युरोपच नव्हे तर आशियातील हवाई मार्गातही अडथळा निर्माण होईल. युक्रेनमार्गे मध्य युरोपला होणारा गॅस-तेल पुरवठाही धोक्यात येऊ शकतो. युक्रेनचा माल अमेरिकेला विकला जातो अमेरिका आणि युक्रेनमधील व्यापारी संबंध पाहिल्यास येथे धातूंचा वाटाही खूप जास्त आहे. यूएस मधील युक्रेनियन दूतावासातील आकडेवारी दर्शवते की दोन्ही देशांमधील परस्पर व्यापार 4 अब्ज डॉलरपेक्षा जास्त आहे. 2020 मध्ये, कोरोना महामारीमुळे तो सुमारे 7.5 टक्क्यांनी घसरून 3.94 अब्ज डॉलर झाला. यापैकी युक्रेन अमेरिकेला सुमारे 1 अब्ज डॉलर किमतीचा माल विकतो. यामध्ये 60 टक्क्यांहून अधिक फेरस धातू आणि वस्तूंचा वाटा आहे. युक्रेन अमेरिकेला इतर खनिजांचाही पुरवठा करतो. युक्रेनचं मूळ दुखणं नेमकं काय आहे? रशिया आणि अमेरिकेमध्ये का वाढतोय तणाव? युक्रेन ही एक उदयोन्मुख इंधन बाजारपेठ दुसरीकडे युक्रेन अमेरिकेसाठी एक उदयोन्मुख इंधन बाजारपेठ आहे. सोव्हिएत युनियनच्या विघटनानंतर स्वतंत्र झालेल्या जवळजवळ सर्व देशांप्रमाणेच, युक्रेन पारंपारिकपणे इंधनासाठी (तेल आणि वायू) रशियावर अवलंबून आहे. 2014 मध्ये क्रिमिया क्रायसिसच्या वादानंतर, युक्रेनने रशियन तेलावरील अवलंबित्व कमी करण्याचा प्रयत्न केला, ज्याचा फायदा अमेरिकेला झाला. सध्या युक्रेनला अमेरिकेच्या एकूण निर्यातीपैकी 20 टक्क्यांहून अधिक तेलाचा वाटा आहे. युक्रेनने तेलासाठी रशियावरील अवलंबित्व कमी केल्याने अमेरिकेची बाजारपेठ मोठी होईल. त्यामुळे अनेक शस्त्रे खरेदी केली जात आहेत युक्रेन ही अमेरिकेसाठी मोठी संरक्षण बाजारपेठ आहे. गेल्या वर्षी अमेरिकेने युक्रेनला 650 मिलियन डॉलर किमतीची लष्करी शस्त्रे दिली होती. 2014 नंतर कोणत्याही वर्षात युक्रेनला मिळालेली ही सर्वाधिक शस्त्रे आहेत. रशियासोबत सुरू असलेल्या तणावाच्या पार्श्वभूमीवर अमेरिकेने युक्रेनला 200 मिलियन डॉलर किमतीची शस्त्रे दिली आहेत. Russia-Ukraineवादाचा भारताला बसू शकतो फटका,या वस्तूंच्या व्यापारावर होणार परिणाम वर्चस्व राखण्यासाठी युक्रेन आवश्यक सध्याच्या जागतिक व्यवस्थेच्या पिरॅमिडच्या शीर्षस्थानी अमेरिका आहे. युक्रेनही या ऑर्डरच्या अस्तित्वासाठी महत्त्वाचा आहे. रशियाने युक्रेनला जोडले तर पोलंडसारख्या काही देशांची सीमा थेट अमेरिकेशी घनिष्ठ संबंध असलेल्या रशियाशी जोडली जाईल. त्यामुळे पूर्व युरोपातीलच नव्हे तर मध्य युरोपातील अमेरिकेचे वर्चस्व कमी होऊ शकते.

• Follow us on