अहिल्याबाई : आठव्या वर्षी लग्न, 21 व्या वर्षी विधवा नंतर एका निर्णयाने बदललं आयुष्य! वाचा होळकर सम्राज्ञीची कहाणी

मुंबई, 31 मे : अहिल्याबाई होळकरांचे (Ahilyabai Holkar) नाव तुम्ही ऐकले असेलच! भारतीय इतिहासातील त्या एक कुशल महिला शासक होत्या, ज्यांच्या निष्पक्षता आणि सुशासनाची आजही उदाहरणे आहेत. त्यांचा जन्म 31 मे 1725 रोजी (Ahilyabai Holkar Jayanti) झाला. महाराष्ट्रातील अहमदनगर (Ahmednagar) जिल्ह्यातील जामखेडजवळील (Jamkhed) चोंडी गावात जन्मलेल्या अहिल्याबाईंचे सुरुवातीचे जीवन अत्यंत खडतर होते. आज त्यांच्या जन्मदिनानिमित्त काही गोष्टी जाणून घेऊ. त्यांचे वडील माणकोजी सिंधिया हे बीड जिल्ह्यात राहणाऱ्या प्रतिष्ठित कुटुंबातील असून गावातील पाटील होते. अहिल्याबाई कधीच शाळेत गेल्या नाहीत. त्यांना वडिलांनी लिहायला व वाचायला शिकवले होते. 1733 मध्ये वयाच्या अवघ्या 8 व्या वर्षी त्यांचा विवाह मल्हारराव खांडेकर यांचा मुलगा खंडेराव होळकर यांच्याशी झाला. तेव्हापासून त्यांच्या आयुष्याला विशेष वळण लागले. राणी अहिल्याबाई होळकर यांच्या जीवनातील न ऐकलेली आणि रंजक गोष्ट जाणून घेऊया. मल्हारराव खांडेकर हे माळवा राज्याचे राजे व पेशवे होते. 1745 मध्ये त्यांनी त्यांचा मुलगा मालेराव होळकर यांना जन्म दिला. 1754 मध्ये कुंभारच्या लढाईत त्यांचे पती खंडेराव होळकर यांचा मृत्यू झाला. तेव्हा अहिल्याबाई 21 वर्षांच्या होत्या आणि त्या विधवा झाल्या. त्या काळातील प्रथेनुसार पतीच्या मृत्यूनंतर पत्नीला सती व्हावे लागत असे. अहिल्याबाईंनी याला विरोध केला आणि सती जाण्यास नकार दिला. या निर्णयात त्यांचे सासरे मल्हारराव खांडेकर हेही त्यांच्यासोबत होते. सासऱ्याचं निधन 1766 मध्ये मल्हार राव खांडेकरांनीही जगाचा निरोप घेतला तेव्हा अहिल्याबाईंना त्यांचे राज्य पाचोळ्यासारखं विघटित होताना दिसले. त्यानंतर अहिल्याबाईंनी आपला मुलगा मालेराव होळकर याला गादीवर बसवलं. पण पुढच्याच वर्षी पुन्हा एकदा त्यांच्यावर दुःखाचा डोंगर कोसळला आणि त्यांचा तरुण मुलगा मालेराव होळकर मरण पावला. हा काळ असा होता जेव्हा इंदूरची गादी रिकामी होती. अहिल्याबाईंनी पती, सासरे आणि तरुण मुलगा गमावला होता. शत्रू लोभी नजरेने राज्याबाहेर ही संधी शोधत होते. ही परिस्थिती ओळखून अहिल्याबाईंनी गादीचा लगाम स्वतःच्या हातात घेतला आणि इंदूरच्या राज्यकर्त्या म्हणून शपथ घेतली. सावरकरांविषयी ह्या 10 गोष्टी माहित आहे का? काय होता द्विराष्ट्र सिद्धांत मुलाच्या मृत्यूनंतर महत्वाचा निर्णय मालेरावांच्या मृत्यूनंतर अहिल्याबाईंनी तत्कालीन पेशवे कोमालवाचा कारभार हाती घेण्याची परवानगी मागितली होती. परवानगीने ती माळव्याची अधिपतीही झाली. पण जवळच्या राजांना हे आवडले नाही, पण होळकर सैन्य त्यांच्या पाठिशी उभे राहिले आणि त्यांच्या राणीच्या प्रत्येक निर्णयात त्यांची ताकद बनली. दरम्यान, राघोबा पेशव्याने माळवा कमकुवत असल्याचे समजून आणि राज्य बळकावण्याच्या उद्देशाने आपले सैन्य इंदूरला पाठवले. परंतु, अहिल्याबाईंच्या राजकीय मुत्सद्देगिरीचा हा परिणाम होता की त्यांच्या एका पत्राने युद्ध टळले आणि आक्रमण करणाऱ्या पेशव्यानेही त्यांना त्यांच्या राज्याचे रक्षण करण्याचे वचन दिले. एका पत्रानं टळलं युद्ध पेशव्यांच्या राघोबासाठी हे पत्र तीक्ष्ण बाणापेक्षाही अधिक धारदार होते. त्यांना आपले मत बदलण्यास भाग पाडले गेले. माळव्याची ही राणी एक शूर योद्धा आणि प्रभावशाली शासक तसेच कुशल राजकारणी होती. त्यांनी आपले विश्वासू सेनानी सुभेदार तुकोजीराव होळकर (मल्हाररावांचा दत्तक मुलगा) यांना सेनाप्रमुख केले. ईस्ट इंडिया कंपनीचे व्यापारी म्हणून आलेल्या इंग्रजांचा फूट पाडून राज्य करण्याचा हेतू त्यांनी आधीच ओळखला होता. त्यांच्या दूरदृष्टीमुळेच त्यांनी तत्कालीन पेशव्याला इंग्रजांपासून सावध राहण्याचं इशारा पत्र पाठवलं होतं. अहिल्याबाई लोकांच्या समस्या सोडवण्यासाठी दररोज जाहीर सभा घ्यायच्या, असा उल्लेख इतिहासाच्या पानांवर आहे. त्याच वेळी, भारतीय संस्कृती कोशानुसार, अहिल्याबाईंनी त्यांच्या राजवटीत केवळ इंदूरमध्येच नव्हे तर देशभरात अनेक महत्त्वपूर्ण विकास कामे केली. तसेच धरणे, घाट, टाक्या, तलाव बांधून आवश्यक आरोग्य सुविधा उपलब्ध करून दिल्या. त्यांच्या कारकिर्दीत कला आणि संस्कृतीचाही जोरदार विकास झाला. हरिद्वार, काशी विश्वनाथ, अयोध्या, कांची, द्वारका, बद्रीनाथ इत्यादी धार्मिक स्थळेही त्यांनी सजवली. त्यांची राज्यपद्धती अशी होती की लोकांनी त्यांना संत ही उपाधी दिली. त्यांच्या राजवटीत सर्व उद्योगधंदे भरभराटीला आले आणि शेतकरी स्वावलंबी झाला. 13 ऑगस्ट 1795 रोजी अहिल्याबाईंचे निधन झाले.

• Follow us on