तैवानवरुन चीन-अमेरिका का भांडतायेत? काय आहे त्यांचं खरं दुखणं?

मुंबई, 6 ऑगस्ट : सध्या तैवान देशावरुन अमेरिका आणि चीन हे दोन बलाढ्य देश आमनेसामने आले आहेत. अमेरिकी संसदेच्या कनिष्ठ सभागृहाच्या अध्यक्षा नॅन्सी पोलेसी यांच्या तैवान दौऱ्यानंतर चीनने कठोर राजकीय पावलं उचलली आहेत. त्यामुळे चीन आणि अमेरिका यांच्यातील तणाव वाढला (China USA Tension) आहे. तैवानबाबत दोन्ही देशांमधील तणावाची ही सर्वोच्च पातळी आहे. चीन तैवानला आपला भाग मानतो, तर अमेरिका तेथील स्वातंत्र्य आणि लोकशाहीबद्दल बोलतो. पण, तैवानवरून दोन्ही देश का भिडत आहेत, हा प्रश्न आहे. तैवान हा देश आहे की नाही किंवा त्याची वास्तविक स्थिती काय आहे. तैवानबद्दल चीन आणि अमेरिकेचा दृष्टिकोन काय आहे आणि दोन महासत्तांमधील संघर्षाचे कारण काय आहे? चला जाणून घेऊ.

तैवान काय आहे

तैवानचे अधिकृत नाव रिपब्लिक ऑफ चायना आहे. हा पूर्व आशियामध्ये स्थित बेटांचा एक समूह आहे, जो वायव्य प्रशांत महासागराच्या पूर्व आणि दक्षिण चीन समुद्राच्या भेटीच्या ठिकाणी आहे. वायव्येला चीन, ईशान्येला जपान आणि दक्षिणेला फिलीपिन्सची सीमा आहे. हा समूह एकूण 168 बेटांचा बनलेला आहे, ज्यांचे एकत्रित क्षेत्र 36193 चौरस किलोमीटर आहे. यामध्ये, मुख्य बेटाला तैवान बेट म्हणतात, जे 35808 चौरस किलोमीटर क्षेत्रफळ असलेले बेट आहे.

संयुक्त राष्ट्रांच्या देशांच्या यादीत नाही

तैवानला देश म्हटले जात असले तरी संयुक्त राष्ट्रांच्या देशांच्या यादीत त्याचा समावेश नाही. तर 2.39 कोटी लोकसंख्या असलेल्या या देशाची बहुतांश लोकसंख्या शहरांमध्ये राहते आणि हे जगातील सर्वात दाट लोकवस्तीचे क्षेत्र असल्याचे म्हटले जाते. तैवान बेटाच्या उत्तरेकडील तैपेई शहर हे येथील मुख्य आर्थिक केंद्र आहे.

तैवानचा इतिहास

सहा हजार वर्षांपूर्वी मानवांनी या बेटांवर स्थायिक होण्यास सुरुवात केली. 8व्या ते 10व्या शतकात चीनमधून लोक येथे येऊ लागले. 13व्या ते 17व्या शतकाच्या दरम्यान चिनी आणि जपानी लोक येथे स्थायिक होऊ लागले. 17व्या शतकात डच लोकांनी तैवानला व्यापारी केंद्र बनवले. 1683 मध्ये किंग घराण्याच्या शासकांनी ते ताब्यात घेतले आणि 1895 मध्ये ते जपानच्या ताब्यात आले होते.

20 वे शतक ते दुसरे महायुद्ध

सन 1911 नंतर, प्रजासत्ताक चीनने किंग साम्राज्य संपुष्टात आणले आणि तैवान चीनचा भाग बनला. दुसऱ्या महायुद्धात जपानने ते ताब्यात घेतले. मित्र राष्ट्रांच्या हातून जपानचा पराभव झाल्यानंतर, जेव्हा चीनचे गृहयुद्ध सुरू झाले तेव्हा तैवान चीनच्या कम्युनिस्ट पक्षाच्या ताब्यात गेला. परंतु, 1949 मध्ये चीनने तैवानमधून माघार घेतली. 1951 मध्ये जपानने तैवानशी असलेले सर्व संबंध तोडले. परंतु, चीन-जपान करारामध्ये तैवान चीनचा भाग असेल असे स्पष्टपणे नमूद केलेले नाही.

चीनपासून स्वतंत्र

खरे तर तैवान हा चीनचा भाग नाही. तैवानचा स्वतःचा ध्वज, स्वतःचे सरकार आणि सैन्य आहे. येथे लोक थेट लोकशाही मार्गाने राष्ट्रपती निवडतात. तैवानचे अधिकृत नाव रिपब्लिक ऑफ चायना आहे. 1949 च्या चिनी गृहयुद्धात, चिनी कम्युनिस्टांनी तैवानमध्ये गेलेल्या चिनी राष्ट्रवादीचा पराभव केला जेथे त्यांनी स्वतःचे सरकार स्थापन केले होते. पण, स्वत:ला स्वतंत्र देश घोषित केले नाही.

देश आहे किंवा नाही

1971 पर्यंत तैवानला संयुक्त राष्ट्रांमध्ये एक देश म्हणून मान्यता होती. पण 1971 नंतर त्याला संयुक्त राष्ट्र म्हणून मान्यता मिळाली नाही. हा चीनचा भाग असल्याचा दावाही करण्यात आला होता. मात्र, 1990 मध्ये येथे लोकशाही प्रक्रिया सुरू झाल्याने हा दावा फोल ठरला. त्याचबरोबर लोकशाहीचा पुरस्कार करणारे अनेक देश तैवानला देश म्हणून मान्यता देण्याबाबत बोलत आहेत.

चीनचा दावा

तैवान हा आपला प्रदेश असल्याचा दावा चीन करत आहे. तेथील बहुतांश लोक चिनी वंशाचे आहेत. आंतरराष्ट्रीय मंचांवर तैवानला स्वतंत्र देश म्हणून मान्यता देण्यास आणि तैवानला मान्यता देणाऱ्या देशांशी आणि तैवानचे दूतावास इत्यादींशी असलेल्या संबंधांनाही चीन विरोध करतो.

तैवानला उघडपणे पाठिंबा देणाऱ्या देशांमध्ये अमेरिकाही आहे. परंतु, चीन-अमेरिका संबंध कोणत्याही कारणाने बिघडले की तैवानचा मुद्दा अधिक उपस्थित होत असल्याचे दिसून आले आहे. याव्यतिरिक्त, तैवान हा जगातील सर्वात मोठा सेमीकंटक्टर चिप्स उत्पादक आहे. त्यामुळे तैवानवर चीनचा कोणत्याही प्रकारचा हस्तक्षेप अमेरिकेला नको आहे, असे मानले जाते. त्याच वेळी, तैवान सरकारचे स्वतःचे दावे आहेत जे एकल चीनच्या तत्त्वाचे समर्थन करतात. परंतु, सध्याचा चीन पीपल्स रिपब्लिक ऑफ चायना अंतर्गत नाही.