Golden Jubilee of Statehood: मेघालय, मणिपूर आणि त्रिपुरा या राज्यांचा जन्म कसा झाला? यामागचा संघर्ष माहितीय का?

मुंबई, 21 जानेवारी : पाच दशकांपूर्वी भारताच्या (India) ईशान्येकडील (North East) राज्यांमध्ये मोठे फेरबदल झाले. 21 जानेवारी 1972 रोजी मणिपूर, त्रिपुरा आणि मेघालय या तीन राज्यांची निर्मिती झाली. स्वातंत्र्यानंतर ही राज्ये भारताच्या प्रजासत्ताकात विलीन झाली. मात्र, त्यावेळी ही तिन्ही भाग स्वतंत्र राज्ये झाली नव्हती. परंतु, 1972 मध्ये ईशान्य (पुनर्रचना) 1971 अंतर्गत 21 जानेवारी 1972 रोजी मेघालय, मणिपूर आणि त्रिपुरा ही तीन राज्ये अस्तित्वात आली. स्वतंत्र राज्ये म्हणून हे तिघे का आणि कसे अस्तित्वात आले याची वेगळी कहाणी आहे. मेघालय, दोन जिल्ह्यांचा संघ जुन्या आसाम राज्यातील दोन जिल्ह्यांचे विलीनीकरण करून मेघालयाची निर्मिती झाली. एक जिल्हा खासी पर्वत आणि जयंतिया पर्वतांनी बनलेला होता, तर दुसरा जिल्हा गारो पर्वतांनी बनलेला होता. 21 जानेवारी 1972 रोजी विलीन होऊन मेघालयाची निर्मिती झाली. त्याचे क्षेत्रफळ 22430 चौरस किलोमीटर आहे. तिची सीमा वरच्या बाजूला आसामला आणि खाली बांगलादेशला मिळते. आसामचा भाग स्वातंत्र्यापूर्वी मेघालय हा आसामचा भाग होता. मेघालयातील खासी गारो आणि जैंतिया जमातींची स्वतःची राज्ये होती. 19व्या शतकात हे तिघेही ब्रिटिशांच्या अधिपत्याखाली आले. 1905 मध्ये बंगालच्या फाळणीनंतर मेघालय पूर्व बंगाल आणि आसामचा भाग झाला, 1912 मध्ये ही फाळणी संपली आणि मेघालय आसाममध्ये आले. आंदोलनाची भूमिका स्वातंत्र्यानंतरही मेघालय आसामचाच एक भाग राहिला, पण 1960 पासून स्वतंत्र राज्याची मागणी सुरू झाली. 1969 मध्ये हे एक वेगळे राज्य बनले. परंतु, स्वतःची विधानसभा असलेले संपूर्ण राज्य 1972 मध्येच निर्माण होऊ शकले. आज भारतात सर्वाधिक पावसाची ठिकाणे मेघालयात आहेत. प्रजासत्ताक व्यवस्था ही प्राचीन भारताने जगाला दिलेली देणगी ‘हे’ होतं पहिलं राज्य मणिपूरचे महत्त्व 20 व्या शतकात, 1940 च्या दशकात मणिपूर आणि त्याची राजधानी इंफाळला खूप महत्त्व होते. दुसऱ्या महायुद्धात मणिपूर आणि विशेषत: इम्फाळला राजकीय महत्त्व होते. जपान्यांनी प्रथम ते ताब्यात घेण्याचा प्रयत्न केला होता. येथे त्यांचे अपयश दुसऱ्या महायुद्धात आशियासाठी टर्निंग पॉइंट ठरले. स्वातंत्र्यानंतर मणिपूर भारताशी संलग्न राहिले. पण, 1949 मध्ये त्याचे संपूर्ण भारतात विलिनीकरण झाले. म्यानमारशी संपर्क 1956 मध्ये मणिपूरला केंद्रशासित प्रदेश बनवण्यात आले. उत्तरेला नागालँड, दक्षिणेला मिझोराम आणि पश्चिमेला आसाम आणि पूर्वेला म्यानमारच्या सीमा असलेल्या मणिपूरने 22.347 चौरस किलोमीटर क्षेत्रफळ व्यापले आहे. घाटात मेईतेई जमातीचे लोक जास्त आहेत. त्यांच्या मेटिलोन भाषेला मणिपुरी भाषा म्हणतात. मणिपूरमधूनच एक रस्ता म्यानमारला जातो. हिंदूंची गरुड देवता मुस्लिम देश इंडोनेशियाचे राष्ट्रीय प्रतीक का आहे? त्रिपुरा हे भारतातील तिसरे सर्वात लहान राज्य त्रिपुरा हे भारतातील तिसरे सर्वात लहान राज्य आहे, ज्याचे क्षेत्रफळ फक्त 10491 चौरस किलोमीटर आहे. उत्तर, पश्चिम आणि दक्षिण तीन बाजूंनी बांगलादेशने वेढलेले आहे. पूर्वेला, त्याची सीमा आसाम आणि मिझोरामशी आहे. 1808 मध्ये ते ब्रिटिशांनी जिंकले, परंतु ते एक स्वशासित राज्य राहिले. 1949 मध्ये ते भारताचे सागरी राज्य बनले. 1956 मध्ये त्रिपुरा विधानसभेशिवाय भारताचा केंद्रशासित प्रदेश बनला. आणि शेवटी 1972 मध्ये त्याला पूर्ण राज्याचा दर्जा मिळू शकला. भारत आणि पाकिस्तानच्या फाळणीचा सर्वात मोठा फटका त्रिपुरा हे राज्य होते. आज कोलकात्याला जाण्यासाठी इथून खूप लांबचा प्रवास करावा लागतो. येथे रेल्वे नसल्यामुळे ही समस्या गंभीर झाली आहे. 2008 मध्ये येथे रेल्वे मार्गाचे काम सुरू झाले, जे 2016 मध्ये मीटर गेजमध्ये बदलले.

• Follow us on