आगीशी खेळणाऱ्यांना माहितीय का? आपल्या पूर्वजांनी 'आगी'वर नियंत्रण कधी मिळवलं?

मुंबई, 18 जून : माणसाला आपल्या पूर्वजांबद्दल नेहमीच कुतूहल राहिलं आहे. माणसाची उत्पत्ती ते आतापर्यंतची प्रगती याबद्दल बरेच संशोधन झाले आहे. प्रागैतिहासिक काळातील माणसासाठी (Prehisotrical Man) आगीचा (Fire) शोध क्रांतीकारक मानला जातो. यामुळे तो अन्न शिजवून खायला शिकला, ज्यामुळे त्याच्या मेंदूचा विकास होण्यास मदत झाली. रात्री आग पेटून प्रकाश मिळू लागला. थंडीत आगीचा वापर स्वत:चं रक्षण करण्यासाठी करण्यास सुरुवात झाली. आगीचा वापर करून अशी अनेक कामे तो करू लागला. पण, तो केवळ एकच शोध नव्हता. उलट अशा अनेक प्रक्रिया तो शिकला. अशा परिस्थितीत मानवाने आगीवर प्रभुत्व (Mastering the Fire) कसे आणि केव्हा मिळवले हा प्रश्न इतिहासकारांसमोर होता. एका नव्या अभ्यासात संशोधकांनी यावर प्रकाश टाकला आहे

अवशेषांचे नवीन विश्लेषण

आगीत जळालेल्या वस्तूंच्या अवशेषांच्या विश्लेषणातून असे मानले जाते की, आदिमानवाने आग विझवण्याचे काम सुमारे दीड लाख वर्षांपूर्वी शिकले होते. पण आता शास्त्रज्ञांनी कृत्रिम बुद्धिमत्तेचा वापर करून इस्रायलमधील पोस्टलिथिक साइटवर अग्नीची लपलेली चिन्हे शोधली आहेत. जे सुमारे 10 लाख वर्षे जुने आहे.

दृष्टीबाहेरची चिन्हे

सहसा, पुरातत्व स्थळांवरून आग लागण्याच्या चिन्हांमध्ये मातीचा रंग बदलणे, तडे जाणे आणि सामग्री आकुंचन पावणे इत्यादीचा समावेश होता. नवीन अभ्यासात, संशोधकांनी स्पेक्ट्रोस्कोपिक थर्मामीटरचा वापर केला जे डीप लर्निंग अल्गोरिदमच्या विश्लेषणाद्वारे सूक्ष्म रासायनिक बदल शोधू शकतात. याद्वारे, जीवाश्म आणि दगडांच्या उष्णतेच्या संपर्काचे मूल्यांकन केले जाऊ शकते.

कलाकृतीची चिन्हे

इस्रायलमधील केमेल सेंटर फॉर आर्किओलॉजिकल सायन्समधील पुरातत्वशास्त्रज्ञ जाने स्टेप्का आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी 10 ते 8 लाख वर्षे जुन्या जागेवरील रॉक आर्टिफॅक्ट्सचा अभ्यास करण्यासाठी या थर्मामीटरचा वापर केला. लाल मातीच्या वर गोठलेल्या प्राण्यांच्या जीवाश्मांसोबत या कलाकृती फिकट तपकिरी मातीत सापडल्या. तिथं कोणत्याही प्रकारची दृश्य संकेत नव्हते.

उच्च तापमानापर्यंत पोहोचणे

परंतु, कृत्रिम थर्मामीटरने काही जटिल रासायनिक संकेत प्रकट केले आहेत जे सूचित करतात की अनेक दगडांची साधने आणि हस्तिदंताचे तुकडे वेगवेगळ्या तापमानात जाळले गेले आहेत. काही 400 अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त तापमानात जळाले होते. यावरून प्राचीन माणसाने आगीशी 'खेळणे' सुरू केल्याचे दिसून येते.

जगावर घोंगावतय वेगळच संकट! अटलांटिक प्रवाहावरील संशोधनातून धक्कादायक माहिती

होमोमिन आणि आग

संशोधकांनी असेही सांगितले आहे की या टप्प्यावर, या खुल्या भागात वणव्याचे परिणाम पूर्णपणे नाकारता येत नाहीत. साधने आणि हाडं एकाच जागी मिळणे सूचित करते की होमिनिनचे आगीवर मजबूत नियंत्रण होते. पूर्वी असे मानले जात होते की 1.5 वर्षांपूर्वी होमोमिन अधूनमधून आग वापरत असत.

प्राचीन मानव अग्नितंत्राशी परिचित होते

पण, आग फक्त आगीच्या ठिकाणी मर्यादित राहिली असती तर त्याचा अर्थ वेगळा असू शकतो. अशा आगीचे पुरावे प्राचीन मानवांच्या कलाकृती असलेल्या काही पुरातत्व स्थळांमध्येच सापडले आहेत. हे या कल्पनेला बळकट करते की आपले पूर्वज त्यांच्या काळात या शक्तिशाली तंत्रज्ञानाशी आधीच परिचित होते.

बिनखर्चाने इमारत होईल Air conditioned, तुम्हीही बनवू शकता वीज-पाणी वाचवणारं ग्रीन रुफ घरं

या तंत्राचा पुढील तपशील सांगतो की ते केव्हा आणि कसे आगीवर प्रभुत्व मिळवू शकले. PNAS मध्ये प्रकाशित झालेल्या या अभ्यासाच्या संशोधकांचे म्हणणे आहे की, इतर पोस्टलिथिक साइट्सवरील कलाकृतींचा पुन्हा अभ्यास केल्याने आपल्याला होमिनिन आणि अग्नि यांच्यातील संबंधांची सखोल माहिती मिळू शकते.