स्वत:चंच पिंडदान करून बनतात 'नागा'; पहा कसा असतो नागा साधूंचा संपूर्ण जीवनप्रवास

नागा साधू बनण्याची प्रक्रिया खूप कठीण आणि मोठी असते. नागा साधूंच्या पंथात सामील होण्यासाठी सुमारे 06 वर्षे लागतात.असे म्हटले जाते की, भारतात नागा साधूंची संख्या 5 लाखांहून अधिक आहे. (विकी कॉमन्स)

अर्धकुंभ, महाकुंभ आणि सिंहस्थादरम्यान नागा साधू बनण्याची प्रक्रिया सुरू होते. संत समाजाच्या 13 आखाड्यांपैकी फक्त 7 आखाडे नाग बनवतात. ते जुना, महानिर्वाणी, निरंजनी, अटल, अग्नी, आनंद आणि आवाहन आखाडे आहेत.

नवीन सदस्य पूर्णपणे पंथात समाविष्ट होईपर्यंत लंगोटशिवाय काहीही घालत नाहीत. कुंभमेळ्यात शेवटचे व्रत घेतल्यानंतर ते लंगोटही सोडून जातात आणि आयुष्यभर तसेच राहतात.

कोणताही आखाडा पूर्ण धार्मिक खात्री केल्यानंतरच पात्र व्यक्तीला प्रवेश देतो. आधी त्या व्यक्तीला दीर्घकाळ ब्रह्मचारी म्हणून जगावे लागते, मग त्याला महापुरुष बनवले जाते आणि नंतर अवधूत बनवले जाते. अंतिम प्रक्रिया महाकुंभ दरम्यान होते, ज्यामध्ये त्याला स्वतःचे पिंडदान आणि दण्डी संस्कार करावे लागतात.

प्रयागच्या महाकुंभात दीक्षा घेणाऱ्यांना 'नागा', उज्जैनमध्ये दीक्षा घेणाऱ्यांना 'खूनी नागा', हरिद्वारमध्ये दीक्षा घेणाऱ्यांना 'बर्फानी नागा' आणि नाशिकमध्ये दीक्षा घेणाऱ्यांना 'खिचडिया नागा' म्हणतात.

दीक्षा घेतल्यानंतर नागा साधूंनाही त्यांच्या योग्यतेच्या आधारे पद दिले जाते. नागामध्ये त्यांची पदे कोतवाल, बडा कोतवाल, पुजारी, भंडारी, कोठारी, बडा कोठारी, महंत आणि सचिव आहेत. नागा साधूनंतर महंत, श्री महंत, जमातीया महंत, ठाणेपती महंत, पीर महंत, दिगंबर श्री, महामंडलेश्वर आणि आचार्य महामंडलेश्वर अशी पदे आहेत.

नागा साधू तीन प्रकारचे योग करतात, ज्याचा सर्दी-खोकल्याशी सामना करण्यासाठी त्यांना फायदा होतो. ते विचार आणि अन्न या दोन्ही गोष्टींवर संयम ठेवतात. नागा साधू हे सैन्य पंथ आहेत आणि ते सैन्य रेजिमेंटप्रमाणे विभागले गेले आहेत. ते त्रिशूल, तलवार, शंख आणि चिलीम यांच्या सहाय्याने त्यांची सैन्य स्थिती दर्शवतात. प्राच्य विद्या सोसाइटीच्या म्हणण्यानुसार, 'नागा साधूंच्या अनेक विशेष संस्कारांमध्ये त्यांच्या कामेंद्रियांचे विघटन करण्याचाही समावेश आहे.'

हे नागा साधू हिमालयात शून्याखालील तापमानात नग्न अवस्थेत जगतात आणि बरेच दिवस उपाशी राहू शकतात. हिवाळा, उन्हाळा आणि पाऊस या सर्व ऋतूंमध्ये तपश्चर्या करताना त्यांना नग्न राहावे लागते. नागा साधू नेहमी जमिनीवर झोपतात. आखाड्यातील आश्रम आणि मंदिरांमध्ये नागा साधू राहतात. काही जण हिमालयातील गुहा किंवा उंच पर्वतांमध्ये तपश्चर्या करण्यात आयुष्य घालवतात. आखाड्याच्या आदेशानुसार ते पायी प्रवासही करतात.

या दरम्यान ते गावाच्या कड्यावर झोपडी बांधतात आणि धुणी साजरी करतात. प्रवासादरम्यान ते भीक मागून पोट भरतात. ते एका दिवसात एकाच वेळी फक्त 7 घरांमध्ये भिक्षा मागतात. सातही घरातून भिक्षा न मिळाल्यास उपाशी झोपावे लागते.

फुले: अनेक नागा साधू नियमितपणे फुलांचे हार घालतात. यामध्ये झेंडूच्या फुलांना सर्वाधिक पसंती असते. झेंडूची फुले दीर्घकाळ ताजी राहणे हे त्यामागचे कारण आहे. नागा साधू त्यांच्या गळ्यात, त्यांच्या हातावर आणि विशेषतः त्यांच्या केसांमध्ये फुले घालतात. मात्र, अनेक साधूही फुलांपासून दूर असतात. ही वैयक्तिक पसंती आणि विश्वासाची बाब आहे.