असा मुस्लिम शासक ज्याने अनेक मंदिरे, विद्यापीठांसह संस्थांना दिलं भरभरुन दान! पुण्यातील संस्थेचाही समावेश

सध्या देशभरात ज्ञानवापी मशीद प्रकरणाची चर्चा आहे. इतकंच नाही तर मथुरा जन्मभूमी, ताजमहाल आणि कुतुबमिनारबाबतही धार्मिक दावे आणि वादांची परिस्थिती आहे. मात्र, देशातील अनेक मुस्लिम शासक आणि सम्राटांनी हिंदू धार्मिक स्थळे बांधण्यासाठी मदत केल्याचीही माहिती इतिहासात सापडते. त्यात दक्षिणेतील अनेक मुघल सम्राट आणि मुस्लिम शासकांचा समावेश होता. (फाइल फोटो)

या कामात हैदराबादचा सातवा निजाम उस्मान अली यांचे नाव खूप घेतले जाते. जगातील सर्वात श्रीमंत लोकांमध्ये त्यांचा समावेश होता. त्यांच्या संपत्तीचे किस्से जेव्हढे प्रसिद्ध होते. तितकेच त्यांच्या कंजूषपणाबद्दल बरेच काही बोलले गेले. आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणा राज्य अभिलेखागार आणि संशोधन संस्थांच्या नोंदी दर्शवतात की हैदराबादच्या निजामाने हिंदू मंदिरांना अनेक वेळा मोठ्या देणग्या दिल्या. एवढेच नाही तर पुण्यातून प्रकाशित होणाऱ्या एका धार्मिक मासिकाला त्यांनी आर्थिक मदत केली. यासोबतच त्यांनी अनेक हिंदू व्यवस्थापनाशी संबंधित शैक्षणिक संस्थांसाठी आपले दोन्ही हात उघडले.

तेलंगणा टुडेच्या वृत्तानुसार, सातव्या निजामाने स्वातंत्र्यापूर्वी तिरुपती येथील प्रसिद्ध तिरुमला बालाजी मंदिरासाठी 8000 रुपये दान केले होते. विकिपीडियानेही याचा उल्लेख केला आहे. भगवान विष्णूचे प्रसिद्ध व्यंकटेश्वर मंदिर देशातील सर्वात श्रीमंत मंदिरांमध्ये गणले जाते. मौल्यवान दागिन्यांपासून ते मोठ्या रकमेपर्यंत लोक येथे मोठ्या प्रमाणावर अर्पण करतात. एकेकाळी हे मंदिर हैदराबाद संस्थानात होते.

हे हैदराबादच्या सर्वात जुन्या मंदिरांपैकी एक आहे, सीताराम बाग मंदिर, हे हैदराबादच्या मंगलहाटमध्ये 25 एकर परिसरात बांधले गेले आहे. आता ते हेरिटेज दर्जात येऊ लागले आहे. काही दशकांपूर्वी या मंदिराची अवस्था वाईट होती. त्यात मोठ्या नूतनीकरणाची गरज होती. त्यानंतर ही बाब निजामासमोर आली. तेव्हा निजामाने त्याच्या पुनर्बांधणीसाठी 50,000 रुपये दिले होते. आजही मंदिराच्या नोंदींमध्ये त्याचा उल्लेख आहे.

दक्षिण भारतातील प्रसिद्ध मंदिर म्हणजे श्री सीता रामचंद्र स्वामी मंदिर, जे परमेश्वराला समर्पित आहे. हे भद्राचलममध्ये गोदावरी नदीच्या काठी वसलेले आहे. त्याला दक्षिण अयोध्या म्हणूनही ओळखले जाते. या भव्य मंदिरासाठी निजामाने 29,999 रुपयांची देणगी दिली.

श्री लक्ष्मी नरसिंह मंदिर, ज्याला यादगिरीगुट्टा मंदिर म्हणूनही ओळखले जाते, हे तेलंगणातील यादद्री भुवनगिरी जिल्ह्यातील एक मंदिर आहे. नरसिंह हा विष्णूचा अवतार मानला जातो. हे मंदिर हैदराबादपासून 120 किमी अंतरावर आहे. याला हैदराबादच्या सातव्या निजामाने 82,225 रुपये दान केले होते. यासंबंधीची कागदपत्रे हैदराबाद येथे असलेल्या आर्काइव्ह अँड रिसर्च सेंटरमध्येही सापडतात. द हिंदूने तेलंगणा टुडेसह आपल्या वृत्तातही याचा उल्लेख केला आहे.

पुण्यातील भांडारकर प्राच्यविद्या संशोधन संस्था तेव्हा दरवर्षी महाभारत प्रकाशित करत असे. पण जेव्हा त्याला आर्थिक अडचणींचा सामना करावा लागला तेव्हा या संस्थेने अनेक लोकांकडून मदत मागितली. या कामात पुढे आलेल्यांमध्ये हैदराबादच्या निजामाचाही समावेश होता. त्यांनी 1932 ते 1943 अशी सलग 11 वर्षे दरवर्षी 1000 रुपयांची आर्थिक मदत केली. यासोबतच या संस्थेच्या अतिथीगृहाच्या बांधकामासाठी 50 हजार रुपयांची मदत केली. हे रेकॉर्ड आंध्र प्रदेश आणि तेलंगणा राज्य अभिलेखागार आणि संशोधन संस्थेत आहेत. ज्यात भांडारकर संस्थेच्या सचिवाच्या अर्जावर निजामाने गेस्ट हाऊसच्या बांधकामासाठी आधी 25 हजार रुपये दिले आणि त्यानंतरही तेवढीच रक्कम दिली.

अलिगढ मुस्लिम विद्यापीठाला निजाम सतत मदत करत असे. ही त्यांची आवडती संस्था होती. पण टागोरांचे शांतिनिकेतनही या यादीत होते. आंध्र विद्यापीठ आणि बनारस हिंदू विद्यापीठालाही त्यांनी आर्थिक मदत केली. शांतीनिकेतनला 1926-27 मध्ये एक लाख रुपयांची आर्थिक मदत देण्यात आली होती, जी नंतर 1.25 लाख रुपये करण्यात आली. त्याचप्रमाणे बनारस हिंदू विद्यापीठाला 30,000 रुपयांचे अनुदान मंजूर केल्याचे रेकॉर्डवरून दिसून येते.

तसेच इंडियन इन्स्टिटय़ूट ऑफ सायन्स, बंगलोरला मदतीबाबत त्यांना सातत्याने माहिती देण्यात येत होती. त्यानंतर सर सी.व्ही.रामन यांच्या विनंतीवरून अनेक वर्षांपासून या संस्थेला दरवर्षी 3 वर्षांची देणगी दिली जात होती.