Yamuna and Taj Mahal : यमुनेचं रौद्र रूप! तरीही ताजमहालला कसलीही भिती नाही; रहस्य दडलंय बांधकामात

गेल्या आठवड्यात यमुना नदीच्या पाण्याच्या पातळीने धोक्याचा टप्पा ओलांडला होता. यमुना आपला किनारा ओलांडून राजधानी दिल्लीच्या निवासी भागात पोहोचली. आग्रा येथेही असेच काहीसे घडले, जेव्हा यमुनेचे पाणी ताजमहालच्या भिंतीपर्यंत पोहोचले होते. यमुनेचे पाणी ताजमहालच्या भिंतीपर्यंत गेल्याचेही यापूर्वी अनेकदा घडले आहे. पण, वाढत्या यमुना नदीमुळे या वास्तूचे काही नुकसान झाल्याचे कधीच घडले नाही. (सर्व प्रतिमा: फाइल फोटो)

यमुनेच्या पाण्याची पातळी कितीही वाढली तरी ताजमहालला कधी हानी पोहोचवू शकत नाही. याचे श्रेय शहाजहानच्या अभियांत्रिकीच्या आकलनाला दिले जाते. शाहजहानच्या दरबारी इतिहासकाराने याबद्दल बरेच काही लिहिले आहे. IIT रुरकीच्या शास्त्रज्ञांनीही ताजमहाल बनवण्यासाठी सर्वोत्तम अभियांत्रिकी संकल्पनेचा वापर केल्याची पुष्टी केली आहे. भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षणानुसार 1978 आणि 2010 मध्येही असाच पूर आला होता. परंतु, ताजला काहीच झालं नाही.

कागदपत्रांनुसार, शहाजहानने ताजमहाल बांधण्यासाठी ही जागा निवडली तेव्हाही यमुनेच्या पाण्याचा प्रवाह खूप जास्त होता. त्यावेळी यमुना नदी मुबलक प्रमाणात वाहत होती. शाहजहानच्या दरबारी इतिहासकार अब्दुल हमीद लाहोरी यांनी पादशाहनामात लिहिले आहे की, ताजमहालच्या पायाची रचना करताना यमुनेच्या पाण्यामुळे त्याचे नुकसान होणार नाही याची काळजी घेण्यात आली होती. ताजमहाल नदीच्या तीक्ष्ण वळणावर बांधला गेला.

लाहोरी लिहितात की शहाजहानने ताजमहालसाठी ही जागा खूप काही लक्षात घेऊन निवडली होती जेणेकरून प्रेमाच्या या प्रतीकाला पूर, वादळ आणि ऊन यामुळे इजा होऊ नये. मात्र, ताजमहाल बांधल्यानंतर लगेचच त्यात भेगा पडल्या. यानंतर औरंगजेबाने त्याच्या पायाभरणीचे काम पुन्हा केले. प्रथम त्यात लाकडी पाया तयार करण्यात आला. त्यानंतर दगडी बांधकाम करण्यात आले. ताजमहालच्या पायाची पाण्याची संवेदनशीलता देखील वैज्ञानिक आधारावर पुष्टी केली गेली आहे.

1990 च्या दशकात ताजमहाजचे सर्वेक्षण करणारे आयआयटी रुरकीचे माजी संचालक एस सी हांडा म्हणाले की, आबनूस सोबत महोगनी लाकडाचाही फाउंडेशनमध्ये वापर करण्यात आला आहे. हे दोन्ही ओले झाल्यावर कुजत नाहीत. म्हणूनच ते कधीच खराब होत नाही. ताजच्या पायाची बाहेरची भिंतही लाकडाची आहे. त्यामुळेच यमुनेचे पाणी बाहेरच्या भिंतीपर्यंत वारंवार पोहोचूनही ताजमहालाचे काहीही बिघडवू शकत नाही. याशिवाय ताजजवळ यमुनेला तीव्र वळण लागल्याने प्रवाह मंदावतो.

शहाजहानने यमुनेच्या पाण्यापासून ताजमहालाचे संरक्षण करण्यासाठी किनाऱ्याजवळ 42 विहिरी बांधल्या. ताजची मुख्य समाधी उंच व्यासपीठावर बांधलेली आहे. त्याच्या पायाची रचना अशी आहे की पुराचे पाणी त्याचे नुकसान करू शकत नाही. 1978 आणि 2010 मध्ये ताजमहालला या वर्षीच्या पुरापेक्षा जास्त पुराचा सामना करावा लागला आहे.