चुकून एक्सपायरी डेट संपलेली औषधे खाल्ली तर काय होऊ शकतं? तुमच्याही मनात आहे गैरसमज?

एक्सपायरी डेट ती तारीख असते ज्यानंतर कोणतेही औषध काम करणे थांबवते. मात्र, काही लोकांचा यावर विश्वास नसतो. एक्सपायरी डेट फक्त एक मिथक असून ते दोन-तीन वर्षे जुनी औषधे देखील खातात. वास्तविक, आपल्यापैकी अनेकांना हे देखील माहित नसते की कोणतेही औषध एक्सपायर होते म्हणजे नेमकं काय होतं? ते एक्सपायर झाल्यानंतर वापरणे योग्य की अयोग्य.

सर्वप्रथम औषध कालबाह्य होण्याचा नेमका अर्थ काय आहे हे जाणून घेणे आवश्यक आहे. तुम्ही कोणतेही औषध किंवा आरोग्याशी संबंधित कोणतेही पदार्थ खरेदी करा, तुम्हाला त्यात दोन तारखा स्पष्ट दिसतील. पहिली त्याची निर्मितीची तारीख म्हणजे हे औषध ज्या दिवशी बनवले गेले ती तारीख आणि एक्सपायरी डेट म्हणजे ती तारीख ज्यानंतर औषधाच्या परिणामाची हमी बनवणारी कंपनी घेत नाही.

अनेकदा औषधे ही काही रसायने असतात. सर्व रासायनिक पदार्थांचे वैशिष्ट्य हे आहे की त्यांचा प्रभाव काळानुसार बदलत जातो. औषधांच्या बाबतीतही असेच होते. वारा, ओलावा, उष्णता इत्यादींमुळे अनेक वेळा औषधांची परिणामकारकता कालांतराने हळूहळू कमी होऊ लागते.

या कारणास्तव, त्याचे दुष्परिणाम देखील होऊ शकतात. त्यामुळेच सर्व औषध कंपन्यांनी त्यांच्या उत्पादनांवर कायदेशीर त्रास होऊ नये म्हणून त्यांची उपयुक्तता संपवण्यासाठी एक निश्चित तारीख टाकली.

अमेरिकन वैद्यकीय संस्था एएमएने 2001 मध्ये तपासणी केली. त्यांनी 122 वेगवेगळ्या औषधांच्या 3000 बॅच घेतल्या आणि त्यांची सातत्य तपासली. या सातत्याच्या आधारावर, AMA ने सुमारे 88% औषधांची एक्सपायरी डेट सुमारे 66 महिन्यांनी वाढवली.

याचा अर्थ बहुतेक औषधांची कार्यक्षमता त्यांच्यावर छापलेल्या एक्सपायरी तारखेपेक्षा जास्त असते. AMA ने ज्या औषधांची एक्सपायरी डेट वाढवली त्यात अमोक्सिसिलिन, सिप्रोफ्लोक्सासिन, मॉर्फिन सल्फेट इत्यादींचा समावेश आहे. यात 18% औषधे त्यांची मुदत संपल्याने फेकून देण्यात आली होती.

कालबाह्य होऊनही औषधे घेता येतात का? याबाबत फारशी माहिती उपलब्ध नाही. मात्र, वस्तुस्थितीवरून असे समजते की जर एखादे औषध टॅब्लेट किंवा कॅप्सूलच्या स्वरूपात असेल तर त्याचा परिणाम त्याच्या कालबाह्य तारखेनंतर अधिक दिवस टिकतो. मात्र, सिरप, आय ड्रॉप्स आणि इंजेक्शन्स यांचा वापर संपल्यानंतर करू नये.

कोणती औषधे कालबाह्य होताच विष बनतात? वैद्यकीय संघटनेने सुचवलेली काही औषधे आहेत जी त्यांच्या कालबाह्य तारखेनंतर अजिबात वापरू नयेत. मधुमेहाच्या रूग्णांसाठी हे खूप महत्वाचे आहे. कारण, ही औषधे त्याच्या एक्सपायरी डेटनंतर खराब होऊ लागतात. हृदयरोगाच्या रुग्णांना दिलं जाणारं औषधही असेच आहे. जे एकदा उघडल्यानंतर त्याचा प्रभाव लवकर संपतो. रक्त, लस यासारखी औषधे निर्धारित कालावधीनंतर कधीही वापरू नयेत.

डोळ्याचे ड्रोप्स बाटलीत किंवा इतर कोणत्याही औषधात कापसासारखा पांढरा पदार्थ दिसला तर ते फेकून देणे चांगले.

अनेकवेळा आपण इंटरनेटवर वाचतो आणि स्वतःला डॉक्टरांच्या बरोबरीचे समजू लागतो. रोगाशी संबंधित निर्णयही स्वतःच घेऊ लागतो. पण जर तुम्हाला कोणत्याही औषधाबद्दल शंका असेल तर ते फेकून देणे चांगले. यामुळे आर्थिक तोटा होणार असला तरी तुमचे आणि तुमच्याशी संबंधित लोकांचे आरोग्य चांगले राहील.