तुम्हाला पडणाऱ्या स्वप्नांना हलक्यात घेऊ नका! असा लावा अर्थ

बरेच लोक असा दावा करतात की स्वप्नांचा काही अर्थ (Meaning of Dreams) असतो. सिग्मंड फ्रॉइड सारख्या मानसशास्त्रातील (Psychology) तज्ञांनीही स्वप्नांचा अर्थ त्यांच्या पद्धतीने लावला आहे. ज्योतिष आणि मानसशास्त्र या दोन्हीमध्ये वेगवेगळ्या प्रकारच्या स्वप्नांचे अर्थ दिलेले आहेत. पण, सगळ्या स्वप्नांना काही अर्थ असतो का? हा मोठा प्रश्न आहे. त्याच वेळी, बरेच लोक स्वप्नांना सुप्त (Subconscious Mind) मनाची कल्पना म्हणतात. सर्व स्वप्नांना प्रत्यक्षात काही अर्थ असतो की नाही हा प्रश्न संशोधकांसमोर बराच काळ रेंगाळला आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

संज्ञानात्मक न्यूरोसायंटिस्ट अँटी रेव्हॉन्सुओ यांच्या मते, स्वप्नांचा (Dreams) अर्थ आपल्याला भविष्यात येणाऱ्या वास्तविक जीवनातील (Real Life Conditions) परिस्थितींसाठी तयार करणे आहे. स्वप्ने अशा जगाचे अनुकरण करतात जिथे आपण बुडतो. ते आपल्याला धोका (Threats) ओळखण्यात मदत करतात आणि त्यांना अर्थपूर्ण पद्धतीने प्रतिसाद कसा द्यावा हे शिकवतात. रेव्हॉन्सुओ म्हणतात की ते खरे होण्यापूर्वी आपण त्यांची तालीम करतो. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

रेव्हॉन्सुओ स्पष्ट करतात की स्वप्ने आपल्याला सामाजिक संवादासाठी (Social Interactions) देखील तयार करतात. सकारात्मक आणि तटस्थ स्वप्ने आपल्याला सामाजिक समज आणि आकलनासाठी तयार करण्यास मदत करतात. आपण आपल्या स्वप्नात क्वचितच एकटे राहतो त्यामुळे ते सामाजिक संवाद साधण्यात मदत करतात. याचा अर्थ असा नाही की स्वप्नांना काही अर्थ नाही. कारण, ते इतिहासाच्या संपूर्ण कालक्रमानुसार आहेत. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

स्वप्न पाहणे (Dreams) हे विचार करण्यासारखे असते, त्या वेळी मेंदूची अवस्था काहीशी वेगळी असते. हार्वर्डमधील मोनोलॉजीचे प्रोफेसर आणि द कमिटी ऑफ स्लीपचे लेखक डियर्डे बॅरेट म्हणतात की स्वप्नांचा उद्देश निश्चित करणे हे तुम्ही कोणाचे स्वप्न पाहत आहात यावर अवलंबून असते. आपण जागृत असताना जसे जागृत असतो त्याचप्रमाणे स्वप्नातील अनेक गोष्टींबद्दल आपण दुःखी किंवा अस्वस्थ असतो. यामध्ये नातेसंबंध, कामाच्या समस्या, आशा आणि भीती यांचा समावेश होतो. स्वप्ने भिन्न आहेत परंतु त्यांची सामग्री बर्‍याचदा सारखीच असते. स्वप्नांमध्ये, मेंदूचे दृश्य क्षेत्र भावनिक केंद्रांप्रमाणेच सक्रिय असतात. मग भाषा आणि तर्क क्षेत्र थोडे कमी सक्रिय आहेत. बॅरेट म्हणतात की आपण शब्दांत नाही तर चित्रांतून विचार करतो. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

बॅरेट म्हणतात की स्वप्ने अनेक मुद्द्यांवर काम करतात ज्यावर आपण जागृत असताना काम करू. परंतु, त्यांना असे सुचत नाही की त्यांना स्वप्नांचा एकच उद्देश आहे किंवा त्यांचे अनेक उद्देश आहेत. ते आपल्याला चौकटीच्या बाहेर विचार करण्यास मदत करतात, ते काही समस्या सोडविण्यात देखील मदत करू शकतात. आपल्यापैकी बर्‍याच जणांकडे काही समस्या हाताळण्याच्या पद्धती आहेत ज्या आपल्या बालपणातील अनुभवातून प्राप्त होतात. स्वप्नांच्या दरम्यान, मेंदूचा प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स कमी सक्रिय असतो, जो सवयी आणि शिकलेल्या वर्तनाशी संबंधित असतो. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

कधीकधी काही स्वप्ने भीतीदायक असतात. भीतीदायक स्वप्नांची प्रकरणे अनेकदा समोर येतात. कधी कधी तीच भीतीदायक स्वप्ने पुन्हा पुन्हा येतात. अशी भीतीदायक आणि हिंसक स्वप्ने चिंतेचे कारण असू शकतात. याकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे. परंतु, ते अगदी सुरुवातीपासूनच गांभीर्याने घेतले जातात. सामान्यत: लोक त्यांच्या स्वप्नांबद्दल जास्त संवेदनशील असतात. एखाद्या व्यक्तीबद्दल सेक्सशी संबंधित स्वप्ने पाहणे सामान्य आहे. दुसरीकडे, हिंसक स्वप्नांचा अर्थ असा नाही की व्यक्ती वास्तविक जीवनात हिंसक आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

बॅरेट हे अशा प्रकारे मांडतात की स्वप्ने (Dreams) आपल्या जीवनातील गोष्टी अतिशय हलक्या पण अलंकारिक पद्धतीने आपल्या भागांशी जोडतात. पण ते आपल्या खऱ्या आयुष्यातल्या (Real life) कोणत्याही कामाशी फारसे जोडलेले नाहीत. जिथे काही स्वप्नांकडे लक्ष देणे, त्यांच्यापासून धडे घेणे उपयुक्त ठरू शकते. पण सेक्सशी संबंधित स्वप्नांना गांभीर्याने घेण्याची गरज नाही. तरीही स्वप्ने आपल्याला आपल्या रोजच्या धमक्या आणि समस्यांकडे एक वेगळा दृष्टीकोन देऊ शकतात. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)