इंटरसेक्शनॅलिटी समजून घेणे: स्वच्छतागृह वापरताना अपंग LGBTQ+ व्यक्तींचे अनन्य अनुभव जाणून घेणे

वंश, वर्ग, लिंग आणि अपंगत्व यासारख्या सामाजिक वर्गीकरणाच्या परस्पर जोडलेल्या स्वरूपावर जोर देण्यासाठी स्कॉलर किंबर्ली क्रेनशॉ यांनी 1989 मध्ये “इंटरसेक्शनॅलिटी” हा शब्द तयार केला. ही संकल्पना ही एकमेकांना झकणारी ओळख कशाप्रकारे भेदभाव किंवा गैरसोयीचे अनन्य अनुभव निर्माण करू शकते हे अधोरेखित करते. LGBTQ+ अपंग असलेल्या व्यक्तींच्या बाबतीत, त्यांचे अनुभव बहुतेक वेळा सक्षमवाद आणि एलजीबीटीक्यू+ संबंधित कलंकांच्या संयोजनातून उद्भवतात. इंटरसेक्शनॅलिटी वर्णन करते की दडपशाही आणि भेदभावाचे वेगवेगळे प्रकार कसे एकत्रित येऊ शकतात आणि त्यांच्यामध्ये संबंध असू शकतात, ज्याचा परिणाम म्हणून विविध उपेक्षित गटातील व्यक्तींना वेगवेगळे विशिष्ट अनुभव मिळतात. उदाहरणार्थ, काळी स्त्री, गोरी स्त्री किंवा काळ्या पुरुषाच्या तुलनेत भिन्न आव्हानांना सामोरी जाऊ शकते, कारण तिच्यवर लैंगिकता आणि वंशवाद या दोहों प्रभाव पडतो. त्याचप्रमाणे, LGBTQ+ दिव्यांग असलेल्या व्यक्तींना LGBTQ+ दिव्यांग नसलेल्या व्यक्ती किंवा  LGBTQ+ नसलेल्या परंतु दिव्यांग असलेल्या व्यक्तींच्या तुलनेत वेगळ्या अडथळ्यांचा सामना करावा लागू शकतो, कारण त्यांच्यावर सक्षमता आणि होमोफोबियाचा परिणाम होतो. स्वच्छतागृहाचा वापर हे एक असे क्षेत्र आहे जिथे आंतरविभागीयता दुर्लक्षित व्यक्तींच्या अनुभवांवर खूप मोठा प्रभाव पाडते. मानवी प्रतिष्ठेसाठी, आरोग्यासाठी आणि स्वच्छतेसाठी स्वच्छतागृहे महत्त्वाची असली तरी, ती अनेक लोकांसाठी दुर्गम, असुरक्षित किंवा अपुरी असतात, विशेषत: जे लिंग, लैंगिकता आणि क्षमता यांच्याशी संबंधित मानक अपेक्षांचे पालन करत नाहीत. LGBTQ+ अपंग व्यक्तींसमोरील आव्हाने स्वच्छतागृह ही केवळ भौतिक जागा नसून तिला सामाजिक आणि सांस्कृतिक संदर्भ देखील आहेत. ती बायनरी लिंग भूमिका, विषमता आणि सक्षमता यासारखी समाजातील प्रबळ नियम आणि मूल्ये प्रतिबिंबित करतात आणि मजबूत करतात. जे त्यांच्या प्रमाणे नसतात, जसे की LGBTQ+ अपंग व्यक्तींना हे नियम आणि ही मूल्ये अलग करू शकतात, कलंकित करू शकतात आणि हानी पोहोचवू शकतात. उदाहरणार्थ, अनेक स्वच्छतागृहे लिंगानुसार फरक केली जातात, ज्यामुळे ट्रान्सजेंडर आणि नॉन-बायनरी लोकांसाठी समस्या निर्माण होऊ शकतात ज्यांना दोन्ही पर्याय वापरून सुलभ किंवा सुरक्षित वाटत नाही. त्यांना इतर वापरकर्ते किंवा कर्मचार्‍यांकडून छळ, भेदभाव किंवा हिंसेचा सामना करावा लागू शकतो जे त्यांच्या अभिव्यक्तीबद्दल किंवा स्वच्छतागृहामध्ये जाण्याबद्दल शंका उपस्थित करतात. त्यांना कायदेशीर अडचणींना देखील सामोरे जावे लागू शकते, जसे की लोकांना त्यांच्या जन्मावेळी नियुक्त झालेल्या लिंगाशी जुळणारे स्वच्छतागृह वापरण्याचे सांगणारे कायदे. याशिवाय, अनेक स्वच्छतागृहे अपंग लोकांच्या गरजा आणि क्षमतांना सामावून घेण्यासाठी डिझाइन किंवा देखभाल केलेली नसता. तेथे उतरण, पकडण्यासाठी बार, रुंद दरवाजे, योग्य प्रमाणातील जागा, हँडरेल्स किंवा आपत्कालीन बटणे यासारख्या वैशिष्ट्यांचा अभाव असू शकतो. ती अगम्य ठिकाणी देखील असू शकतात, जसे की तळघर, पायऱ्या असलेल्या ठिकाणी किंवा दूर अंतरावर. या अडचणी अपंग लोकांना स्वतंत्रपणे, सुलभ किंवा सुरक्षितपणे स्वच्छतागृह वापरण्यामध्ये अडचण निर्माण करू शकतात. यामुळे त्यांना मदतीसाठी इतरांवर अवलंबून राहावे लागू शकते, ज्यामुळे त्यांची गोपनीयता आणि सन्मान धोक्यात येऊ शकतो. याशिवाय, LGBTQ+ अपंग व्यक्तींना त्यांच्या स्वच्छतागृहामध्ये प्रवेश करताना परिणाम करणाऱ्या कलंक आणि भेदभावाच्या इंटरसेक्शनॅलिटीचा सामना करावा लागू शकतो. उदाहरणार्थ, त्यांना अलैंगिक किंवा अतिलैंगिक असे नाव ठेवले जाऊ शकते, ज्यामुळे शौचालयात अवांछित लक्ष होणे किंवा छळ होणे होऊ शकतो. त्यांना त्यांच्या लिंग ओळख किंवा अभिव्यक्तीशी जुळणार्‍या स्वच्छतागृहमध्ये प्रवेश नाकारला जाऊ शकतो कारण काही कर्मचारी किंवा अधिकारी असा दावा करतात की ते इतर वापरकर्त्यांसाठी धोका किंवा गैरसोय निर्माण करत आहेत. गरिबी, बेघरपणा किंवा वाहतुकीच्या साधनांच्या कमतरतेमुळेसुद्धा त्यांना सार्वजनिक स्वच्छतागृहामध्ये प्रवेश करण्यातही अडचणी येऊ शकतात. सर्वसमावेश आणि सुलभतेचा प्रचार करणे: स्वच्छतागृहे सर्व वापरकर्त्यांसाठी डिझाइन करणे स्वच्छतागृहांची सुविधा ही केवळ एक सोय नाही, तर ती मानवी हक्कांचीही बाब आहे. युनायटेड नेशन्स कन्व्हेन्शन ऑन द राइट्स ऑफ पर्सन विथ डिसॅबिलिटीज (CRPD) नुसार, LGBTQ+ व्यक्ती ज्या दिव्यांग आहेत त्यांना त्यांच्या सन्मान, आरोग्य आणि सुरक्षिततेचा आदर करणारी स्वच्छतागृहे वापरण्याचा अधिकार आहे. याचा अर्थ असा की स्वच्छतागृहे सर्व वापरकर्त्यांसाठी त्यांची लिंग ओळख, अभिव्यक्ती किंवा लैंगिक अभिमुखता; त्यांची दिव्यांग स्थिती; किंवा इतर कोणतेही वैशिष्ट्य विचारात न घेता प्रवेशयोग्य, सर्वसमावेशक आणि पुरेशी असावीत. हे उद्दिष्ट साध्य करण्यासाठी, LGBTQ+ दिव्यांग व्यक्तींच्या सहभागाने आणि त्यांचाशी सल्लामसलत करून स्वच्छतागृहांची रचना आणि व्यवस्थापन केले पाहिजे. या स्वच्छतागृहांची गुणवत्ता आणि मानवी हक्क मानकांचे पालन सुनिश्चित करण्यासाठी त्यांचे नियमितपणे परीक्षण आणि मूल्यांकन देखील केले गेले पाहिजे. सर्वसमावेशक स्वच्छतागृह डिझाइन आणि व्यवस्थापनासाठी चांगल्या पद्धतींची काही उदाहरणे पुढील प्रमाणे आहेत: लिंग-तटस्थ किंवा सिंगल-स्टॉल स्वच्छतागृहे उपलब्ध करून देणे जी वापरकर्त्यांना त्यांच्यासाठी सर्वात योग्य असलेल्या पर्यायाची निवड करण्याची सुविधा देतात दिव्यांग व्यक्तींसाठी वापराच्या योग्यतेच्या किमान मानकांची पूर्तता करणारी सुलभ शौचालये प्रदान करणे सॅनिटरी उत्पादने जसे की पॅड, टॅम्पन्स किंवा कंडोम मोफत किंवा कमी किमतीत प्रदान करणे स्पष्ट, दृश्यमान आणि विविधतेचा आदर करणारी माहिती आणि चिन्हांचा वापर करणे सर्वांसाठी सुरक्षित आणि स्वागतार्ह वातावरण कसे तयार करावे याबद्दल कर्मचारी आणि वापरकर्त्यांसाठी प्रशिक्षण प्रदान करणे आणि जागरूकता वाढवणे भेदभाव किंवा हिंसाचाराच्या प्रकरणांसाठी तक्रार यंत्रणा आणि उपाय प्रदान करणे बदलासाठी सहकारी प्रयत्न स्वच्छतेप्रती वचनबद्धतेसाठी प्रसिद्ध असलेल्या हार्पिकने बदलाची ही हाक ऐकली आहे. मोकळ्या मनाने आणि सखोल समजुतीने, हार्पिकने आपली उत्पादने LGBTQ+ समाजाचा समावेश असलेल्या समाजातील समृद्ध वीण पूर्ण करतात याची खात्री करण्यासाठी उल्लेखनीय प्रगती केली आहे. शिक्षण ही मनोवृत्ती बदलण्याची गुरुकिल्ली आहे हे ओळखून, हार्पिकने प्रेरणादायक मोहिमा सुरू केल्या आहेत ज्या लिंग ओळखीची सुंदर विविधता उजेडात आणतात. या सशक्त उपक्रमांद्वारे, समाजाला जागृत केले जाते, त्यांचे पालनपोषण केले जाते आणि स्वीकृती वाढेल असे वातावरण निर्माण करण्यासाठी प्रोत्साहित केले जाते. मिशन स्वच्छता और पानी, हे हार्पिक आणि न्यूज18 यांच्यातील एक उल्लेखनीय सहकार्य, स्वच्छतेच्या संकल्पनेच्या पलीकडे पसरलेले आहे. ही एक अशी चळवळ आहे जी स्वच्छतागृहांचे महत्त्व ओळखते, त्यांना केवळ कार्यभाग साधण्याची जागा म्हणून पाहत नाही तर सुरक्षिततेचे आणि उपेक्षितांसाठी स्वीकाराचे बीकन म्हणून पाहते. स्वच्छ आणि सर्वसमावेशक स्वच्छतागृहे आपल्या सर्वांना बिनशर्त सामावून घेणार्‍या आणि सक्षम करणार्‍या समाजाला चालना देण्यासाठी अत्यावश्यक आहेत या दृढ विश्वासावर हे विशेष मिशन उभे केले गेले आहे. अटूट समर्पणासह,  हार्पिक आणि न्यूज18 सक्रियपणे LGBTQ+ समाजाचा समावेश करतात आणि त्यांचे समर्थन करतात, प्रत्येक व्यक्ती सुरक्षित आणि स्वीकारार्ह ठिकाणी प्रवेशास पात्र आहे, जिथे त्यांचा सन्मान राखला जातो आणि त्यांची उपस्थिती आनंदाने स्वीकारली जाते असा संदेश दिला जातो. LGBTQ+ व्यक्तींचे हक्क आणि गरजांना प्रोत्साहन देण्यासाठी या उपक्रमाने सरकारी अधिकारी, मीडिया, नागरी समाज आणि खाजगी क्षेत्र यासारख्या विविध भागधारकांचा देखील सहभाग घेतला आहे. सर्वसमावेशक स्वच्छतागृह प्रवेशाच्या चळवळीत सामील होण्यासाठी आणि विविधतेसाठी आदर आणि स्वीकृतीची संस्कृती निर्माण करण्यासाठी या उपक्रमामुळे अधिक लोक आणि संस्थांना प्रेरणा मिळेल अशी आशा आहे. असे केल्याने, उपक्रमाला शाश्वत विकास उद्दिष्टे (SDGs) प्राप्त होण्यास हातभार लागण्याची आशा आहे, ज्यामध्ये सर्वांसाठी पाणी आणि स्वच्छता सुनिश्चित करणे आणि लिंग, अपंगत्व किंवा इतर कोणत्याही स्थितीवर आधारित असमानता कमी करणे अंतर्भूत आहे. निष्कर्ष: आदराची संस्कृती निर्माण करणे LGBTQ+ दिव्यांग व्यक्तींसाठी स्वच्छतागृहाचा प्रवेश खूप महत्त्वाचा आहे, कारण त्याचा थेट त्यांच्या जीवनावर आणि आरोग्यावर परिणाम होतो. या व्यक्ती अशा जगामध्ये वास करतात जे त्यांच्या एकमेकांना छेदणार्‍या अभिव्यक्तिमुळे अनेकदा त्यांना विविध प्रकारच्या बहिष्कार आणि हिंसाचाराला बळी पाडतात. स्वच्छतागृहे ही केवळ सुविधांपेक्षा अधिक पुढे जाणे महत्त्वाचे आहे, परंतु सर्व व्यक्तींसाठी प्रवेशयोग्यता, सर्वसमावेशकता आणि पर्याप्तता स्वीकारणारी ठिकाणे, त्यांची लिंग ओळख, अभिव्यक्ती, लैंगिक अभिमुखता, अपंगत्व स्थिती किंवा इतर कोणत्याही वैशिष्ट्याकडे दुर्लक्ष करून जे त्यांना ते आहेत ती व्यक्ति बनवतात. समाज, कॉर्पोरेशन आणि धोरणकर्ते यांच्या सामूहिक प्रयत्नांमुळे आणि अनेक व्यक्तींच्या अतूट बांधिलकीतून, आपण स्वच्छतागृहांचे रूपांतरण केवळ एक जागा असण्यापेक्षा सर्व व्यक्तींसाठी सक्षमीकरणाच्या शक्तिशाली प्रतीकांमध्ये आणि प्रतिष्ठेच्या स्त्रोतांमध्ये करू शकतो. चला एकत्र येऊन एक असे जग निर्माण करण्याच्या दिशेने काम करूया जिथे प्रत्येक व्यक्ती कोणत्याही भीती किंवा पूर्वग्रहाशिवाय स्वच्छतागृहाचा वापर करू शकेल आणि जिथे त्यांची अभिव्यक्ति खुल्या मनाने स्वीकारली जाईल आणि त्यांचा आदर केला जाईल. एकत्रितपणे, आपण LGBTQ+ दिव्यांग व्यक्तींच्या जीवनात सखोल बदल घडवून आणू शकतो आणि अशा समाजाला वाढीस लावू शकतो जो त्याच्या सदस्यांच्या विविधतेची कदर करतो आणि त्यांना चालना देतो. तुम्ही या राष्ट्रीय परिवर्तनाचा एक भाग कसा बनू शकता हे जाणून घेण्यासाठी आम्हाला येथे सामील व्हा.

• Follow us on