काय सांगता? दारूचा स्त्री-पुरुषांवर होतो वेगवेगळा परिणाम? कुणाला चढते लवकर?

अल्कोहोलचा (Alcohol) मेंदूवर (Brain) होणाऱ्या परिणामांवर अनेक अभ्यास झाले आहेत. हे सर्वात मोठ्या प्रमाणात वापरले जाणारे आणि प्रभावी अंमली पदार्थांपैकी एक मानले जाते. याचा संबंध बऱ्याच मानसिक आरोग्याच्या आजारांशी संबंधित आहे जे त्याच्या मनावर परिणाम होताच परिणाम दिसू लागतो. अनेक तज्ज्ञही याला स्लो पॉयझन मानतात, पण नवीन अभ्यासात एक अनोखी गोष्ट समोर आली आहे. उंदरांवर केलेल्या प्रयोगातून असे दिसून आले आहे की दारूचे नर आणि मादी दोघांच्या मेंदूवर वेगवेगळे परिणाम होतात. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

eNeuro या शैक्षणिक जर्नलमध्ये पीअर रिव्ह्यूसाठी प्रकाशित झालेल्या या अभ्यासात असा दावा करण्यात आला आहे की अल्कोहोलचा पुरुष आणि महिलांच्या मेंदूवर (Male and female Brain) वेगळा परिणाम होतो. शास्त्रज्ञांनी अल्कोहोलच्या परिणामामुळे उंदरांच्या मेंदूच्या अमिग्डालाच्या (Amygdala) हालचालींमध्ये बदल पाहिला. हा बदल आणि परिणाम नर आणि मादी उंदरांमध्ये वेगळ्या पद्धतीने पाहिल्याचा संशोधनाचा आधार आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

चिंता आणि नैराश्य या दोन्ही गोष्टी अल्कोहोलच्या (Alcohol) सेवनाने एकत्र येतात. ज्यामध्ये मेंदूच्या अमिग्डाला भागाची भूमिका असते. अमिग्डाला (Amygdala) आणि प्रीफ्रंटल कॉर्टेक्स यांसारख्या भागात मेंदूच्या समन्वयाच्या क्रियेत बदलाचे अनेक परिणाम होतात. उंदीर आणि मानव दोघांच्या चिंताग्रस्त आणि भीतीदायक वर्तनावर परिणाम करतात. (प्रतिकात्मक फोटो: पिक्साबे)

चिंता (Anxiety), नैराश्य (Dipression), इतर मूड डिसऑर्डर आणि अल्कोहोलचं (Alcohol) अतीसेवन एकत्रितपणे रोगाप्रमाणे एकमेकांसाठी इंधन म्हणून काम करतात. विशेषत: दारूच्या व्यसनामुळे अस्वस्थता आणि चिंता निर्माण होते. ही अस्वस्थता दारू पिण्यास प्रवृत्त करते. ही मानसिक विकृती आणि दारूचे व्यसन मेंदूच्या बेसोलॅटरल अमिग्डाला (BLA) शी संबंधित आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: पिक्साबे)

अल्कोहोलचे सेवन आणि त्यामुळे निर्माण होणारे नैराश्य आणि अस्वस्थता यासारख्या मानसिक समस्यांचे (Mental problem) अनेक अभ्यासांनी वर्णन केले आहे. हे विशेषतः अशा लोकांसाठी आहे जे अल्कोहोलच्या विकाराने ग्रस्त आहेत. युनायटेड स्टेट्समध्ये मद्यपान करणाऱ्यांपैकी 85 टक्के लोकांमध्ये हे केवळ 5 टक्के प्रौढांमध्ये आढळते. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

तरीही वर्तन बदलण्यासाठी अमिग्डाला (Amygdala) नेटवर्कवर अल्कोहोलचा प्रभाव स्पष्ट नाही. संशोधकांनी त्यांना अल्कोहोल दिल्यानंतर त्यांच्या अमिग्डालामधील डुलण्याची स्थिती (Oscillatory State) मोजली. यात असे आढळले की नर आणि मादी उंदरांमध्ये त्याचे परिणाम भिन्न आहेत. अधिक अल्कोहोल दिल्यास यात वाढ होताना दिसली. (प्रतिकात्मक फोटो: पिक्साबे)

खरंतर, वारंवार मद्यपान करूनही स्त्रियांमध्ये डुलण्याची स्थिती (oscillatory state) बदलत नाही. संशोधकांनी हा प्रयोग उंदरांवर वारंवार केला आणि यावेळी त्यांनी पुरुषांमधील मादी नेटवर्क क्रियांच्या रिसेप्टर सक्रिय गुणधर्मांशिवाय हे अल्कोहोल दिले. यावरून असे दिसून आले की अल्कोहोल अॅमिग्डाला सक्रिय स्थितीत बदलण्यासाठी उत्प्रेरित करू शकते. हे घाबरणे आणि भीतीदायक वागणूक बदलण्यास देखील सूचित करू शकते. (प्रतिकात्मक फोटो: पिक्साबे)