वनस्पतींकडून पूर्वीपेक्षा जास्त CO2 शोषण! याचा वातावरणावर काय परिणाम होईल?

हवामान बदलामुळे (Climate Change) जगातील अनेक प्राणी स्वतःत बदल घडवत आहेत. त्याचा परिणाम वनस्पतींवरही (Plants) होत आहे. बर्कले लॅब आणि यूएस बर्कले यांच्या नवीन संशोधनातून असे दिसून आले आहे की वातावरणात (Atmosphere) कार्बन डायऑक्साइडचे प्रमाण जास्त असल्याने झाडे देखील अधिक प्रकाशसंश्लेषण करत आहेत. वनस्पती वातावरणातून कार्बन डायऑक्साइड घेऊन त्याचा वापर अन्न तयार करण्यासाठी करतात. प्रकाशसंश्लेषण आणि कार्बन संचय (Carbon Sink) यांच्यातील थेट संबंध दर्शविणारा हा पहिला अभ्यास आहे. अर्थात हे मोठ्या प्रमाणात कार्बन डाय ऑक्साईडचे शोषण आहे. मात्र, मानवी कार्बन उत्सर्जनाच्या तुलनेत ते फारच कमी आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

लॉरेन्स बर्कले नॅशनल लॅबोरेटरी आणि यूसी बर्कले यांच्या नेतृत्वाखालील आंतरराष्ट्रीय संशोधकांच्या टीमने, रिमोट सेन्सिंग, मशीन लर्निंग आणि बायोस्फीअर मॉडेल्सचा वापर करून, वनस्पती आता अधिक प्रकाशसंश्लेषण (Photosynthesis) करत आहेत याचा अभ्यास करण्यासाठी एक नवीन पद्धत वापरली. 2020 मध्ये जागतिक प्रकाशसंश्लेषण 1982 च्या तुलनेत 12 टक्के जास्त असल्याचे आढळून आले. त्याच कालावधीत, वातावरणातील कार्बन डायऑक्साइड (CO2) चे प्रमाण 360 भाग प्रति दशलक्ष (ppm) वरून 420 ppm म्हणजेच 17 टक्के इतके वाढले. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

प्रकाशसंश्लेषणात 12 टक्के वाढ म्हणजे वनस्पती दरवर्षी वातावरणातून अतिरिक्त 14 पेटाग्राम कार्बन काढून टाकतात. हे केवळ 2020 मध्ये जगभरात जाळण्यात आलेल्या जीवाश्म इंधनातून उत्सर्जित होणाऱ्या कार्बनच्या बरोबरीचे आहे. प्रकाशसंश्लेषणाद्वारे वातावरणातून शोषले जाणारे सर्व कार्बन इकोसिस्टममध्ये साठवले जात नाहीत. पण प्रकाशसंश्‍लेषण आणि जागतिक कार्बन साठा वाढणे यांचा थेट संबंध असल्याचे अभ्यासात म्हटले आहे. हा अभ्यास जर्नल नेचरमध्ये प्रकाशित झाला आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे की प्रकाशसंश्लेषण खूप मोठे असूनही, मानवी उत्सर्जित कार्बन डायऑक्साइड (CO2 Emission) च्या तुलनेत ते काहीच नाही. हे हवामान बदल थांबवत नाही, मात्र, हो ते कमी करत आहे. ग्लोबल वार्मिंगसाठी जबाबदार असलेल्या इतर हरितगृह वायूंच्या तुलनेत कार्बन डायऑक्साइड अनेक दशके वातावरणात राहतो. हवामान बदल (Climate Change) थांबवण्यासाठी, तो कमी करण्याचे प्रयत्न अधिक नाजूक आणि महत्त्वाचे होतात. (प्रतिकात्मक फोटो: पिक्साबे)

वनस्पती प्रकाशसंश्लेषणाद्वारे आणि मातीची कार्बन डायऑक्साइड वेगळे करण्याची क्षमता प्रत्येक दशकात जीवाश्म इंधनाच्या ज्वलनामुळे उत्सर्जित होणाऱ्या कार्बन डायऑक्साइडचा एक तृतीयांश शोषून घेतात. हरितगृह वायूंची देवाणघेवाण मोजता यावी यासाठी बर्कलेच्या शास्त्रज्ञांनी जगात 500 हवामान टॉवर्स बसवले आहेत. ते महाग आहेत, पण व्यापक नाहीत, म्हणून शास्त्रज्ञांनी उपग्रह प्रतिमांची मदत घेतली. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

CO2 उत्सर्जनात सतत वाढ होत असल्याने केवळ हिरवाईच्या आधारे उपग्रह प्रतिमांच्या (Satellite Images) आधारे केलेले अंदाज बरोबर असू शकत नाहीत. सॅटेलाइट फोटो हिरवाईची वाढ दर्शवू शकतात. मात्र, यामुळे पानांची प्रकाशसंश्लेषणाची वाढलेली क्षमता दिसून येत नाही. संशोधकांनी ग्लोबल कार्बन प्रोजेक्टद्वारे तीन दशकांच्या कार्बन सिंक अंदाजांचा अभ्यास केला आणि त्यांची तुलना 1982 ते 2012 पर्यंतच्या उपग्रह प्रतिमांच्या अंदाजांशी केली. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

संशोधकांचे म्हणणे आहे की त्यांचे 12 टक्के मूल्यांकन इतर मूल्यांकनांच्या मध्यभागी येत आहे. या संपूर्ण अभ्यासादरम्यान, संशोधकांना त्यांचे स्वतःचे मूल्यांकन तपासण्याची संधी देखील मिळाली. ते म्हणतात की हे असे आहे की एका वेळी कार्बन डाय ऑक्साईडच्या प्रमाणात प्रकाशसंश्लेषणाची वाढ थांबेल. पण हे कधी होईल हे निश्चितपणे सांगता येत नाही. हवामानातील बदलांशी लढण्यासाठी आपल्याकडील एकमेव नैसर्गिक उपाय म्हणजे जमिनीतील कार्बनचे साठे (Land Carbon Sinks). (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)