अंतराळ पर्यटन क्षेत्रात भारताचा दबदबा निर्माण होणार? ISRO अशी करतोय तयारी

श्रीहरीकोटा, 13 एप्रिल : आतापर्यंत अंतराळ प्रक्षेपण वाहने फक्त एकदाच वापरता येत होती. यामुळे अंतराळयान प्रक्षेपण करणे खूप महाग समजले जात होते. पर्यटन उद्योगाची शक्यता पाहता अंतराळ पर्यटन (Space Tourism) परवडणारे व्हावे यासाठी प्रयत्न सुरू असून त्याचे परिणामही दिसून येत आहेत. आता जगातील अनेक स्पेस कंपन्यांसह अनेक देश रीयुजेबल लॉन्च व्हेइकलवर (Reusable Launch Vehicle) काम करत आहेत आणि आता ते प्रत्यक्षात आले आहे. भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (Indian Space and Research Organisation) इस्रोही या तंत्रज्ञानावर काम करत आहे. आता प्रात्यक्षिक उड्डाण आणि कक्षेसाठी प्रक्षेपण करण्याची योजना आहे. व्यावसायिक अंतराळ क्षेत्रासाठी इस्रोच्या या निर्णयावरून हे स्पष्ट झाले आहे की, यापुढे तो स्पर्धा करत असलेल्या इतर देश आणि अवकाश संस्थांपेक्षा मागे राहू इच्छित नाही. या तंत्रज्ञान प्रात्यक्षिक कार्यक्रमाचा उद्देश व्यावसायिक अंतराळ क्षेत्रात काम करणे हा आहे. इस्रोचे प्रमुख एस सोमनाथ म्हणाले की, पुन्हा वापरता येणारी वाहने केवळ व्यावसायिक क्षेत्रासाठीच नव्हे तर धोरणात्मक क्षेत्रासाठीही अधिक महत्त्वाची आहेत. आणखी दोन कामगिरी सोमनाथ म्हणाले की, याद्वारे भारत आपला पेलोड अवकाशात पाठवू शकेल आणि ते सुरक्षितपणे परत आणू शकेल. जिओस्पेशियल वर्ल्डशी बोलताना त्यांनी सांगितले की लवकरच लँडिंगसाठी प्रात्यक्षिक केले जाईल. जे ऑर्बिट लॉन्चच्या कामगिरीनंतर होईल. भविष्यात कोणत्या प्रकारची प्रक्षेपण व्हेईकल बनवता येतील आणि प्रक्षेपकाची किंमत कशी कमी करता येईल याचाही इस्रो तपास करत असल्याचे त्यांनी सांगितले. या तंत्रांमध्ये उपयुक्त सध्या एका प्रक्षेपणाची किंमत 20 हजार डॉलर प्रति किलोग्राम आहे. ते 5 हजार डॉलरवर आणण्याची गरज आहे. हे तेव्हाच शक्य आहे, जेव्हा आपण रॉकेटमध्ये पुनर्वापर आणू शकतो. इस्रो पंख असलेले पुन: वापरता येण्याजोगे प्रक्षेपण वाहन तंत्रज्ञान विकसित करत आहे ज्याचा वापर हायपरसॉनिक फ्लाइट, ऑटोनॉमस लँडिंग, पॉवर्ड क्रूझ फ्लाइट आणि हायपरसॉनिक फ्लाइट आणि एअर-ब्रेथिंग प्रोपल्शन यांसारख्या तंत्रज्ञानामध्ये केला जाईल. या ग्रहावर पाण्याऐवजी पडतो दगडांचा पाऊस! ही कथा नाही तर वास्तव या गोष्टींवर प्रयोग सुरू ISRO त्यांच्या तंत्रज्ञान प्रात्यक्षिक कार्यक्रमात प्रायोगिक उड्डाणे आयोजित करणार आहे, ज्यामध्ये हायपरसोनिक फ्लाइट प्रयोग (HEX), लँडिंग प्रयोग (LEX), रिटर्न फ्लाइट प्रयोग (REX) आणि स्क्रॅमजेट प्रोपल्शन एक्सपेरिमेंट (SPEX) यांचा समावेश असेल. रीयुजेबल लॉन्च व्हेईकल टेक्नॉलॉजी प्रात्यक्षिक (RLV-TD) ही तंत्रज्ञान प्रात्यक्षिक मोहिमांची मालिका आहे. टू स्टेज टू ऑर्बिट (TSTO) पर्यंत पूर्णपणे पुन्हा वापरता येण्याजोग्या वाहनाच्या दिशेची सुरुवात म्हणून याकडे पाहिले जात आहे. संधीचं सोनं करणार सोमनाथ म्हणाले, “समजा आपण पुन्हा वापरता येण्याजोगे रॉकेट बनवले आणि ते वर्षातून एकदा किंवा दोनदाच प्रक्षेपित केले. त्यामुळे ते किफायतशीर ठरणार नाही. खरं तर ते अधिक महाग होईल. त्यामुळे आपल्याला यासाठी प्रथम पार्श्वभूमी तयार करावी लागेल ज्यासाठी पुन्हा वापरता येणारे रॉकेट लागेल. त्यासाठी व्यावसायिक आणि लॉन्चच्या संधींवर काम करावे लागेल. आतापर्यंत दोन प्रकारची लाँच वाहने भारत आपल्या लो-अर्थ ऑर्बिट पोलर सॅटेलाइट लॉन्च व्हेईकल (PSLV) आणि जिओसिंक्रोनस सॅटेलाइट लॉन्च व्हेईकल (GSLV) वर आपले ग्राहक उपग्रह प्रक्षेपित करत आहे. गेल्या तीन वर्षांत, इस्रोने खाजगी आणि आंतरराष्ट्रीय एजन्सींद्वारे त्यांच्याकडून 351 कोटी म्हणजेच 3.5 कोटी डॉलर्सचे उत्पन्न मिळवले आहे. अंतराळातील प्रक्षेपण वाहने आतापर्यंत प्रामुख्याने उपग्रह पाठवण्यासाठी वापरली जात होती, परंतु आता असे होणार नाही. अंतराळ पर्यटन मोठ्या उद्योगात विकसित होत आहे आणि भारताचे अंतराळ प्रक्षेपण हे आधीच मोठे नाव आहे. गेल्या तीन वर्षांत इस्रोने केवळ 45 आंतरराष्ट्रीय उपग्रह पाठवले आहेत. अशा स्थितीत अवकाश पर्यटन उद्योगाचे भांडवल करण्याची क्षमता आहे.

• Follow us on