स्वामी विवेकानंद 40 वर्षांपेक्षा जास्त जगणार नाहीत हे त्यांना कसे कळले?

स्वामी विवेकानंदांनी 4 जुलै 1902 रोजी बेलूर मठातील एका शांत खोलीत महासमाधी घेतली. त्यावेळी त्यांचे वय 39 वर्षांच्या वर काही महिने होते. विवेकानंदांनी मृत्यूपूर्वी आपल्या शिष्यांना आणि परिचितांना अनेकवेळा सांगितले होते की ते 40 वर्षांपेक्षा जास्त जगणार नाहीत. त्याचे वय यापुढे जाणार नाही. त्याचे आयुष्य कधी आणि कुठे संपेल हे त्यांना माहीत होते का?

विवेकानंदांनी अल्पावधीत अनेक गोष्टी केल्या असे म्हणता येईल. त्यांनी स्वतःच्या तत्वांवर आयुष्य व्यतीत केलं आणि त्यांच्या स्वत: च्या मार्गाने मृत्यूसाठी तयार झाले. त्यांचं आयुष्य हा एक प्रवास होता, तसाच त्यांचा मृत्यूही या प्रवासाचा एक भाग होता. त्यांनी अत्यंत शांतपणे मृत्यूची निवड केली. असं दिसते की ते एका उद्देशाने पृथ्वीवर आले होते आणि जेव्हा त्यांना हा उद्देश पूर्ण झाला तेव्हा त्यांचे प्रयाण झाले.

मार्च 1900 मध्ये त्यांनी सिस्टर निवेदिता यांना एक पत्र लिहिले, मला आता काम करायचे नाही तर विश्रांती घ्यायची आहे. मी याची वेळ जाणतो. मात्र, कर्म मला सतत त्याकडे खेचत आहे. जेव्हा त्यांनी लिहिले की मला माझी शेवटची वेळ आणि ठिकाण माहित आहे, तेव्हा त्यांना खरोखर माहित होते. हे पत्र लिहल्यानंतर 2 वर्षांनी त्यांचे निधन झाले.

1902 च्या सुरुवातीपासून त्यांनी स्वतःला सांसारिक गोष्टींपासून वेगळे करण्यास सुरुवात केली. खूप कमी प्रश्नांची उत्तरे देत होते. "मला यापुढे बाहेरच्या जगाच्या कारभारात ढवळाढवळ करायची नाही" असे तो अनेकदा म्हणायचे. त्यांनी त्यांच्या एका ओळखीच्या रोमेन रोलँडलाही सांगितले - मी 40 वर्षांपेक्षा जास्त जगणार नाही.

27 ऑगस्ट 1901 रोजी विवेकानंदांनी त्यांच्या एका ओळखीच्या मेरी हेल ​​यांना पत्र लिहिले, एक प्रकारे मी निवृत्त व्यक्ती आहे. आंदोलन कसे चालले आहे हे कोणालाच जाणून घ्यायचे नाही. उरलेल्या वेळेत खाणे-पिणे, झोपणे आणि शरीर स्वच्छ करणे याशिवाय मी काहीही करत नाही. गुडबाय मेरी आशा आहे की या आयुष्यात आपण दोघे नक्कीच कुठेतरी भेटू. आणि भेटलो नाही तर तुमच्या या भावाचे प्रेम सदैव तुमच्या पाठीशी राहील.

आपल्या मृत्यूच्या दोन महिने आधी त्यांनी आपल्या सर्व संन्यासी शिष्यांना भेटण्याची इच्छा व्यक्त केली. सगळ्यांना पत्र लिहून थोड्या वेळासाठी बेलूर मठात येण्यास सांगितले. अर्ध्या पृथ्वीचा प्रवास करूनही लोक त्यांना भेटायला येऊ लागले. दरम्यान, ते अनेक वेळा म्हणाले – मी मृत्यूच्या मुखात जात आहे. देश आणि जगाच्या बातम्यांवर ते कोणतीही प्रतिक्रिया देत नव्हते. मात्र, या दिवसांत ते आजाराच्या विळख्यातही होते.

बेलूर मठातील या शांत खोलीत त्यांनी 4 जुलै 1902 रोजी महासमाधी घेतली. मृत्यूच्या एक आठवडा आधी त्यांनी आपल्या एका शिष्याला पंचांग आणण्याची आज्ञा केली. त्याने काळजीपूर्वक पंचांगकडे पाहिले. जणू काही कोणत्या गोष्टीबद्दल ठोस निर्णय होत नव्हता. त्यांच्या मृत्यूनंतर, त्यांच्या गुरू बंधू आणि शिष्यांच्या लक्षात आले की ते शरीर सोडण्याच्या तारखेचा विचार करत आहेत. श्री रामकृष्ण परमहंसांनीही मृत्यूपूर्वी असाच पंचांग पाहिला होता.

त्यांच्या महासमाधीच्या तीन दिवस आधी, त्यांनी प्रेमानंदजींना मठ भूमीतील एका विशिष्ट जागेकडे निर्देश करून सांगितले, जिथे त्यांच्या पार्थिवावर अंत्यसंस्कार केले जावेत. आता त्या जागेवर हे विवेकानंद मंदिर बांधण्यात आले आहे.