Electric माशांवर अचंबित करणारं संशोधन, मानवी आरोग्यासाठी ठरणार उपयोगी

महासागरातील (Oceans) प्राण्यांचे जीवन अशा विचित्र गोष्टींनी भरलेले आहे, त्या तुलनेत पृथ्वीवरील वन्यजीव काहीच नाही, महासागरातील विचित्र प्राण्यांमध्ये विद्युत मासे (Electric Fishes) देखील आहेत. ज्यामध्ये ईल मासा खूप प्रसिद्ध आहे. त्याच्या अवयवांमध्ये भरपूर विद्युत ऊर्जा असते. एका नवीन अभ्यासाने स्पष्ट केले आहे की ईल आणि इतर इलेक्ट्रिक माशांनी त्यांचे विद्युत अवयव कसे विकसित केले. हा अभ्यास वर्णन करतो की लहान अनुवांशिक बदलांमुळे (Genetic Changes) इलेक्ट्रिक माशांचे विद्युत अवयव कसे विकसित झाले. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

माशांची विचित्र आनुवंशिकता (Fish Genetics) या विद्युत माशांच्या विद्युत अवयवांच्या विकासासाठी उपयुक्त ठरली. सर्व माशांमध्ये त्याच जनुकाची दुसरी प्रत असते जी लहान प्रेरक स्नायू (muscle motors) बनवते. त्यांना सोडियम वाहिन्या (Sodium Channels) म्हणतात. या माशांनी स्नायूंमधील एका सोडियम चॅनेल जनुकाची प्रत दुसऱ्या पेशीमध्ये चालू ठेवताना ती बंद केली. यामुळे जेव्हा स्नायू आकुंचन पावतात तेव्हा विद्युत सिग्नल तयार होतात, त्यामुळे विचित्र क्षमता असलेला अवयव तयार होतो. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

ऑस्टिन येथील युनिव्हर्सिटी ऑफ टेक्सासमधील न्यूरोसायन्स आणि इंटिग्रेटिव्ह बायोलॉजीचे प्रोफेसर हॅरोल्ड जाकोन म्हणाले की, हे अतिशय रोमांचक आहे. कारण, जीनमधील एक छोटासा बदल (Genetic Change) त्याच्या अभिव्यक्तीदरम्यान पूर्णपणे वेगळ्या प्रकारे कसा दिसून येतो हे आपण पाहू शकतो. टेक्सास युनिव्हर्सिटी आणि मिशिगन युनिव्हर्सिटीच्या संशोधकांच्या एका पेपरमध्ये असे म्हटले आहे की शोधलेल्या सोडियम जनुक चॅनेलचा (Sodium Gene Channels) एक छोटासा भाग, जो फक्त 20 अक्षरे लांब आहे, सेलमधील G च्या अभिव्यक्तीचे नियमन करतो. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

संशोधकांनी पुष्टी केली की विद्युत माशांमध्ये हा नियंत्रण प्रदेश एकतर बदलला जातो किंवा पूर्णपणे अदृश्य होतो. आणि त्यामुळेच माशांच्या स्नायूंमध्ये सोडियम वाहिनीच्या दोन जनुकांपैकी एक जनुके बंद होते, परंतु त्याचे परिणाम विद्युत माशांच्या (Electric Fishes) उदयापलीकडे गेलेले दिसतात. जॅकोन म्हणतात की मानवासह अनेक पृष्ठवंशी प्राण्यांमध्ये देखील हे नियंत्रण क्षेत्र आहे. त्यामुळे, पुढची पायरी म्हणून, संशोधक मानवी आरोग्याच्या (Human Health) संदर्भात या नियंत्रण क्षेत्राचा अभ्यास करतील आणि हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न करतील की मानवामध्ये अशा बदलांमुळे कोणताही रोग होऊ शकतो किंवा नाही. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

जॅकोन यांनी म्हटले आहे की सोडियम चॅनेल (Sodium Channel gene) जनुक विद्युत अवयवाच्या (Electric Organ) विकासापूर्वीच स्नायूमध्ये बंद करणे आवश्यक होते. त्यांनी सांगितले की जर ते स्नायू आणि इलेक्ट्रिकल अवयव दोन्हीमध्ये चालू केले असते तर कदाचित आम्हाला काहीतरी वेगळे दिसले असते. त्यामुळे स्नायूंना इजा न होता विकसित झालेल्या विद्युत अवयवातील जनुकाची अभिव्यक्ती (Genetic Expression) वेगळी करणे आवश्यक होते. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

जगभर दोन प्रकारच्या इक्लेक्टिक माशांचे (Eclectic Fish) गट आहेत, एक आफ्रिकेत आहे आणि दुसरा दक्षिण अमेरिकेत आहे. संशोधकांनी शोधून काढले आहे की आफ्रिकन इलेक्ट्रिक माशांच्या नियंत्रण क्षेत्रात म्यूटेशन (Mutations) झाले. तर हे जनुक (Sodium Channel Gene) दक्षिण अमेरिकेतील विद्युत माशांमध्ये पूर्णपणे नष्ट झाले होते. परिणाम दोन्ही गटांमध्ये समान होते आणि त्यांनी विद्युत अवयव विकसित केला. दोन्हींमध्ये वेगवेगळ्या प्रकारच्या स्नायूमध्ये एक सोडियम चॅनेल जनुकाची अभिव्यक्ती गमावली होती. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

ही उत्क्रांती कालगणना पुन्हा सुरू झाली तर अशा प्रकारे झाली असती? इलेक्ट्रिक फिश आपल्याला या प्रश्नाचे निराकरण करण्यात मदत करू शकतात. कारण, त्यांनी खूप अद्वितीय गुणधर्म पुन्हा पुन्हा विकसित केले आहेत. संशोधकांचे म्हणणे आहे की त्यांनी इलेक्ट्रीक माशांमध्ये सोडियम चॅनेल जनुक कसे वारंवार गायब होते हे शोधण्याचा प्रयत्न केला. त्याचप्रमाणे, संशोधक दुसर्‍या प्रश्नाचे उत्तर शोधत आहेत, विद्युत अवयवांमध्ये सोडियम वाहिन्या चालू झाल्यास नियंत्रण क्षेत्र कसे विकसित होते. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)