देशात प्रदूषणास जबाबदार कोण? जगातील 50 सर्वाधिक प्रदूषित शहरांपैकी 39 भारतीय का?

स्विस फर्म हवेतील सूक्ष्म कणांच्या आधारे हवेच्या गुणवत्तेचे मोजमाप करते, ज्यामुळे शरीराला मोठी हानी होते. हवेत असलेले पीएम 2.5 हे सूक्ष्म कण शरीराला मोठी हानी पोहोचवतात. या वार्षिक सर्वेक्षणाची तयारी करणाऱ्या टीममध्ये अनेक देशांतील संशोधकांचा सहभाग आहे. अहवालानुसार, भारतातील सर्वात खराब हवेची गुणवत्ता असलेली शहरे गाझियाबाद, ग्रेटर नोएडा, फरिदाबाद, बहादूरगड, मुझफ्फरनगर, दरभंगा, आसोपूर, पटना, धरुहेरा आणि छप्रा ही आहेत.

भारत आणि पाकिस्तानमधील हवेची गुणवत्ता आशियाई भागातील सर्वात खराब असल्याचे सांगण्यात आले आहे. अहवालानुसार, दोन्ही देशांतील 60 टक्के लोकसंख्या अशा भागात राहते जिथे हवेतील पीएम 2.5 सूक्ष्म कणांचे प्रमाण निर्धारित मानकांपेक्षा 7 पट जास्त आहे. खराब हवा असलेल्या यादीत मध्य आफ्रिकेतील चाड हे सर्वात वरच्या स्थानी आहे. येथे 2022 मध्ये प्रदूषित हवेची सरासरी पातळी 89.7 होती. त्याच वेळी, दुसऱ्या क्रमांकावर असलेल्या इराकमधील प्रदूषित हवेची सरासरी पातळी 80.1 होती.

बांगलादेशात या बाबतीत सुधारणा झाली असून तो आता पाचव्या क्रमांकावर पोहोचला आहे. बांगलादेशात पीएम 2.5 ची पातळी 65.8 वर आली आहे. अहवालानुसार, जगभरातील 10 पैकी एक व्यक्ती वायू प्रदूषणाच्या धोकादायक पातळी असलेल्या भागात राहत आहे. गुआमचा यूएस पॅसिफिक प्रदेश हा जगातील सर्वात स्वच्छ हवा असलेला देश आहे, जिथे हवेतील पीएम 2.5 ची पातळी 1.3 होती. देशाच्या राजधानीच्या बाबतीत, ऑस्ट्रेलियाची राजधानी कॅनबेरा सर्वात स्वच्छ हवा असलेल्या शहरांमध्ये सर्वात वर आहे. कॅनबेरामध्ये पीएम 2.5 पातळी 2.8 होती.

भारतातील वायू प्रदूषणाला उद्योग सर्वात जास्त जबाबदार आहेत. देशातील एकूण प्रदूषणात उद्योगांचा सहभाग 50 टक्क्यांहून अधिक आहे. तर मोटार वाहनांचे योगदान 27 टक्के आहे. 17 टक्के प्रदूषण हे पिकांचे अवषेश जाळल्याने होत आहे. दुसरीकडे, जर तुम्हाला वाटत असेल की घरात स्वयंपाक करताना प्रदूषण होत नाही. तर तुम्ही चुकीचे आहात. घरात अन्न शिजवताना आपण प्रदूषणात 7 टक्के हातभार लावतो.

ग्रामीण भागात शेणखत, लाकूड आणि पालापाचोळा मिसळून बनवलेल्या शेणाच्या गौऱ्या जाळल्यामुळे खूप प्रदूषण पसरते. स्टोव्ह किंवा स्टोव्ह पेटवल्यावर जे सूक्ष्म कण बाहेर पडतात ते हवेत बराच वेळ राहतात आणि प्रदूषण पसरवतात. ज्या घरांमध्ये स्टोव्ह पेटवण्यासाठी रॉकेलचा वापर हिवाळ्यात मोठ्या प्रमाणात केला जातो, तेही प्रदूषण वाढण्यास तितकेच जबाबदार आहेत. शहरी भागात रस्त्यावर धावणाऱ्या कार, बस, स्कूटर, दुचाकी आणि उद्योगधंदे प्रदूषण पसरवतात.

भारतात वायुप्रदूषण पसरवणाऱ्या सूक्ष्म कणाची पातळी जागतिक आरोग्य संघटनेच्या मानकांपेक्षा खूप जास्त आहे. त्यामुळे लोकांना श्वसनाचे गंभीर आजार जडले आहेत. 2019 मध्ये 16 लाखांहून अधिक मृत्यूंना वायू प्रदूषण कारणीभूत आहे. या मृत्यूचे कारण स्ट्रोक, मधुमेह, फुफ्फुसाचा कर्करोग होता. खराब हवेचा श्वसनसंस्थेवर वाईट परिणाम होतो. फुफ्फुसाची क्षमता कमी होणे, खोकला, थकवा, कर्करोग हे प्रमुख आजार यामुळे होतात.