उष्णतेच्या लाटेच्या कहरासाठी कोण आहे जबाबदार? संशोधनातून कारण आलं समोर

आजकाल भारत (India) आणि आसपासच्या देशांमध्ये अभूतपूर्व उष्णता आणि उष्णतेच्या लाटांचा (Heat Waves) उद्रेक होत आहे. हवामानातील बदलाच्या वाढत्या परिणामांवर, उच्च तज्ज्ञांचे मत असे आहे की उष्णतेची लाट ही जागतिक तापमानवाढीचे थेट आणि स्पष्ट संकेत बनला आहे. आज, जगातील उष्णकटिबंधीय भागात पूर, दुष्काळ, जंगलातील आग, वादळे यांची तीव्रता आणि वारंवारता वाढण्याचे कारण म्हणजे जंगलांचा ऱ्हास आणि जीवाश्म इंधन जाळल्यामुळे वातावरणातील हरितगृह वायूंचे वाढते प्रमाण. उष्णतेची लाट हा देखील ग्लोबल वॉर्मिंगचा थेट परिणाम आहे यात शंका नाही. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

इम्पीरियल कॉलेज लंडनच्या ग्रँथम इन्स्टिट्यूटचे शास्त्रज्ञ फ्रेडरिक ओटो यांनी एएफपीला सांगितले की, अति उष्णतेच्या (Extreme Heat) बाबतीत हवामान बदल हा एक मोठा गेम चेंजर आहे यात शंका नाही. मार्च आणि एप्रिलमध्येच, या उष्णतेच्या लाटेने दक्षिण आशियाला वेढले होते, ज्यापैकी बहुतेकांना आधीच अत्यंत घातक टोकाच्या घटना मानल्या जातात. ऑक्सफर्ड विद्यापीठातील ओट्टो आणि त्यांचे सहकारी बेन क्लार्क यांनी त्यांच्या अहवालात म्हटले आहे की, मानवामुळे होणाऱ्या हवामान बदलामुळे जगातील प्रत्येक उष्णतेची लाट अधिक तीव्र होत आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

जागतिक तापमानवाढीच्या वाढत्या प्रभावाचे प्रमाण जगातील हवामान बदलांवर (Extreme Weather Changes) अनेक दशकांपासून वाढत आहे. परंतु, हवामानातील बदल हा एखाद्या विशिष्ट घटनेला किती प्रमाणात कारणीभूत ठरू शकतो यासारख्या प्रश्नांची उत्तरे शास्त्रज्ञ देऊ शकतील असे अलीकडेच शक्य झाले आहे. पूर्वी, बहुतेक शास्त्रज्ञ म्हणायचे की असामान्य तीव्र वादळे, पूर किंवा उष्णतेच्या लाटा ग्लोबल वार्मिंगच्या सामान्य अंदाजांशी जुळतात. त्याच वेळी, बातम्यांमध्ये हवामानाच्या घटना आणि आपत्तींच्या बाबतीत, केवळ वाढत्या तापमानाचा उल्लेख केला गेला आहे त्यामागे हवामान बदलाचे घटक योग्यरित्या समाविष्ट केलेले नाहीत. (प्रतिकात्मक फोटो: नवीन मॅकर शटरस्टॉक)

पण आता आपल्याकडे अधिक चांगला डेटा आणि साधने आहेत. इव्हेंट अॅट्रिब्युशन सायन्सच्या क्षेत्रातील ओटो आणि इतर तज्ञ काही वेळा रिअल टाइममध्ये, ग्लोबल वॉर्मिंगमुळे विशिष्ट वादळ किती तीव्र किंवा किती वेळा येण्याची शक्यता आहे याची गणना करण्यास सक्षम आहेत. वर्ल्ड वेदर अॅट्रिब्यूशन (WWA) कन्सोर्टियममधील ओटो आणि त्यांचे सहकारी या निष्कर्षापर्यंत पोहोचले की, मानवामुळे झालेल्या हवामान बदलामुळे उत्तर अमेरिकेला वेढलेल्या उष्णतेच्या लाटेमुळे कॅनडात गेल्या वर्षी जूनमध्ये विक्रमी 49 डिग्री सेल्सियस तापमान नोंदवले गेले. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

भारत आणि पाकिस्तानमध्ये नुकत्याच आलेल्या उष्णतेच्या लाटेचा आढावा सुरू आहे. पण स्थूलमानाने परिस्थिती स्पष्ट आहे. ओटो म्हणाले की, आज आपण जे अतिउष्णतेचे बदल पाहत आहोत ते येत्या काळात अतिशय सामान्य असणार आहेत. तसेच पूर्व-औद्योगिक पातळीच्या तुलनेत सरासरी जागतिक तापमानापेक्षा 2 ते 3 अंश सेल्सिअसने सामान्य मानले जाईल. तेव्हापासून आतापर्यंत जगाचे तापमान 1.2 अंश सेल्सिअसने वाढले आहे. या वाढीमुळे, गेल्या वर्षी जुलैमध्येच, जर्मनी आणि बेल्जियममध्ये पाऊस आणि पुराचे रेकॉर्ड मोडले गेले, ज्यामध्ये 200 हून अधिक लोकांचा मृत्यू झाला. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

दक्षिण मादागास्करमध्ये दोन वर्षे दुष्काळ पडला. यावर संयुक्त राष्ट्राने म्हटले होते की, हवामानातील बदल या क्षेत्रात नैसर्गिक वैविध्य आणणारे घटक आहेत. हे असे प्रकरण होते जे दर्शविते की ग्लोबल वॉर्मिंग नेहमीच दोषी असू शकत नाही. हवामानातील बदल किंवा अत्यंत हवामानाच्या घटनांचा परिणाम जगातील अनेक देशांच्या धोरणांवर झाला आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: पिक्साबे)

श्रेयवादाच्या अभ्यासामुळे अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया आणि युरोपमध्ये अनेक हवामान कायदे तयार झाले आहेत. त्याचबरोबर वातावरणातील बदलामुळे अनेक कंपन्यांना कायद्यासमोर येऊन स्पष्टीकरण देणे भाग पडले. आता अनेक प्रकारच्या धोक्यांना गंभीर पातळीवर नेण्यासाठी मानवामुळे होणारी ग्लोबल वॉर्मिंग थेट जबाबदार असल्याचे स्पष्ट पुरावे आहेत. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)