देशात पदवीधर, डिप्लोमा, पदव्युत्तर शिक्षण घेऊनही मागतायेत भिक, कारण वाचून बसेल धक्का

नवी दिल्ली, 20 ऑगस्ट : भारतात भिकाऱ्यांची संख्या (Number of Beggars in India) खूप जास्त आहे. ही गंभीर समस्या अनेक दिवसांपासून सुरू आहे. परंतु, 2011 च्या जनगणनेतील (2011 Census) “शिक्षण स्तर आणि प्रमुख घडामोडींच्या अनुशंगाने बिगर कामगार” ही आकडेवारी धक्कादायक आणि आश्चर्यकारक असल्याचे सिद्ध होत आहे. या आकडेवारीनुसार, भारतात चार लाखांहून अधिक भिकारी आणि कोणतेही काम आणि उत्पन्नाचे साधन नसलेले लोक आहेत. मात्र, विचित्र गोष्ट अशी आहे की यातील 21 टक्के लोक केवळ साक्षरच नाहीत तर सुशिक्षितही (Educated Beggars) आहेत. भीक मागणे बहुतेक प्रकरणांमध्ये व्यवसायाच्या पातळीवर पोहोचले आहे. हे न सोडण्याची काही विचित्र कारणे देखील आहेत. सुशिक्षितांना भीक मागण्याशिवाय दुसरा पर्याय नाही? ही आकडेवारी विचार करायला भाग पाडते की, मूलभूत शिक्षण घेऊनही या लोकांना रोजगार मिळू शकला नाही, त्यामुळे त्यांच्याकडे भीक मागण्याशिवाय दुसरा पर्याय उरला नाही. पदवी धारकांना भीक मागण्यास भाग पाडणे हे एक गंभीर लक्षण आहे जे देशातील गरीब रोजगाराची स्थिती दर्शवते. रोजगाराअभावी आणि पुरेसा सामाजिक आधार न मिळाल्याने लोक भीक मागण्याचा पर्याय स्वीकारतात. एक गोष्ट ज्याकडे दुर्लक्ष केले जाते ते म्हणजे त्यात सामील असलेल्या माफियांची उपस्थिती, ज्यामुळे परिस्थिती अधिक चिंताजनक बनते. अनेक भिकारी इंग्रजी बोलणारे भारतात सुशिक्षित बेरोजगारांच्या संख्येबरोबरच सुशिक्षित भिकाऱ्यांची संख्याही वाढत आहे. अनेक मोठ्या शहरांमध्ये काही भिकारी इंग्रजी बोलतानाही दिसतात. 2011 च्या सामाजिक न्याय आणि सक्षमीकरण डेटा नुसार शिक्षित भिकार्‍यांमध्ये पदवीधर, पदव्युत्तर पदवीधर आणि अगदी डिप्लोमा धारकांचा समावेश आहे. 21 टक्क्यांहून अधिक 12वी उत्तीर्ण आकडेवारी दर्शवते की 4,13,670 भिकाऱ्यांपैकी 2,21,673 पुरुष भिकारी आहेत तर महिला भिकाऱ्यांची संख्या 1,91,997 आहे. यापैकी किमान 21 टक्के 12वी उत्तीर्ण आहेत आणि त्यापैकी सुमारे 3 हजार केवळ व्यावसायिक पदविका पदवीधारक आहेत. विशेष म्हणजे अधिक सुशिक्षित राज्यांमध्ये अधिक शिक्षित भिकारी आहेत. षुल्लक गोष्टी मोठ्या करणाऱ्या पत्नीला हायकोर्टाचा दणका, पती आणि सासूची निर्दोष मुक्तता राज्यांची स्थिती काय आहे? जर आपण राज्यनिहाय परिस्थितीबद्दल बोललो, तर भारतात सर्वाधिक भिकारी पश्चिम बंगालमध्ये आहेत. 81244 भिकारी आहेत. यानंतर उत्तर प्रदेशात 65 हजारांहून अधिक, बिहारमध्ये सुमारे तीस हजार, आंध्र प्रदेशात 30 हजार, मध्य प्रदेशात 28 हजार आणि राजस्थानमध्ये 26 हजारांहून अधिक भिकारी आहेत. विशेष म्हणजे केंद्रशासित प्रदेशात भिकाऱ्यांची संख्या खूपच कमी आहे. लक्षद्वीपमध्ये दोन, दादर नगर हवेलीमध्ये 20, दमण आणि दीवमध्ये 25 आणि अंदमान आणि निकोबारमध्ये 50 भिकारी आहेत. दिल्ली आणि आसाममध्येही मोठी संख्या दुसरीकडे, भारताची राजधानी दिल्ली या यादीत अव्वल केंद्रशासित प्रदेश आहे. येथे 23 हजार भिकारी आहेत, त्यानंतर चंदीगडमध्ये फक्त 121 भिकारी आहेत. दुसरीकडे, ईशान्येकडील आसाममध्ये सर्वाधिक 22 हजार भिकारी आहेत तर मिझोराममध्ये सर्वात कमी 55 भिकारी आहेत. पण विचित्र गोष्ट म्हणजे ईशान्येत महिला भिकाऱ्यांची संख्या पुरुषांपेक्षा जास्त आहे. महानगरांची स्थिती चिंताजनक सुशिक्षित भिकाऱ्यांची संख्या महानगरात दिसून येत आहे. बंगळुरूसारख्या शहरात भीक मागणे हा एक फायदेशीर व्यवसाय बनू लागला आहे. येथे 80 भिकारी पदवीधर आहेत आणि 30 डिप्लोमा आहेत. त्याचबरोबर 195 भिकाऱ्यांनी बारावीपर्यंत शिक्षण घेतले आहे. याव्यतिरिक्त, म्हैसूरमध्ये 170 भिकारी, पदवीधर, पदव्युत्तर किंवा डिप्लोमा धारक आहेत, त्यापैकी 70 महिला आहेत. केरळसारख्या सुशिक्षित राज्यात 42 टक्के भिकारी शिक्षित आहेत. येथे 3800 पैकी 1600 शिक्षित आहेत. त्यापैकी 1200 जणांनी 10वीपर्यंतचे शिक्षण घेतले आहे, 200 जणांनी पदवी, 20 जणांनी डिप्लोमा, 30 जणांनी पदव्युत्तर शिक्षण घेतले आहे. पण एक चिंतेची बाब म्हणजे बहुतेक सुशिक्षित भिकारी हे काम 9 ते 5 वाजेपर्यंतच्या कामापेक्षा चांगले मानतात. त्याहीपेक्षा चिंतेची बाब म्हणजे या सुशिक्षित भिकाऱ्यांना नोकरी किंवा अन्य व्यवसायाचा पर्याय मिळाल्यानंतरही हे काम सोडायचं नाही.

• First Published : August 20, 2022, 2:46 pm IST