भारतात एकामागून एक चित्ते का मरतायेत? कुनो नॅशनल पार्कमध्ये आणखी एका मादीचा मृत्यू

कुनो, 9 मे : चित्त्यांच्या पुनर्वसनासाठी केंद्र सरकार सातत्याने प्रयत्न करत आहे. यासाठी दक्षिण आफ्रिकेतून 12 आणि नामिबियातून 8 चित्ते भारतात आणण्यात आले. दरम्यान, सरकारच्या या प्रयत्नांना पुन्हा एकदा झटका बसला आहे. मध्य प्रदेशातील श्योपूर जिल्ह्यातील कुनो राष्ट्रीय उद्यानात आणखी एका मादी बिबट्याचा मृत्यू झाला आहे. यापूर्वी मादी आणि नंतर नर बिबट्याचाही मृत्यू झाला होता. दक्षिण आफ्रिकेतून आणलेल्या ‘दक्षा’ या मादी चित्ताचा मृत्यू झाल्याची पुष्टी वनविभागाने केली आहे. भारतात चित्त्यांच्या मृत्यूची कारणे कोणती असू शकतात हे तुम्हाला माहिती आहे का? वनविभागाच्या म्हणण्यानुसार, दक्षाचा मृत्यू चित्त्यांच्या आपापसातल्या भांडणातून झाला आहे. वास्तविक दक्षावर दोन नर बिबट्याने हल्ला केला होता. यामध्ये तिचा मृत्यू झाला. कुनो नॅशनल पार्कमध्‍ये दीड महिन्‍यात चित्‍याचा हा तिसरा मृत्यू आहे. सुमारे 70 वर्षांपूर्वी भारतातून चित्ता नामशेष झाल्याचे घोषित करण्यात आले होते. 19व्या शतकापर्यंत भारतासह आशियामध्ये आढळणाऱ्या प्रजातींना ‘एशियाटिक चित्ता’ असे म्हटलं जायचं. आता एशियाटिक चित्ता फक्त इराणमध्ये उरला आहे. शिकारीमुळे बहुतेक देशांत एशियाटिक चित्ता नामशेष झाले. जर आपण भारताबद्दल बोललो तर 1947 मध्ये सुरगुजा येथील राजा रामानुज प्रताप सिंह देव यांनी शेवटच्या तीन चित्त्यांची शिकार केली होती. यानंतर 1952 मध्ये आशियाई चित्ता भारतातून नामशेष झाल्याचे घोषित करण्यात आले. भारतात चित्त्यांना वसवण्यासाठी काय योजना? भारतातील काही वन अधिकार्‍यांनी सुमारे 50 वर्षात इराणमधून आशियाई चित्ता आणण्यासाठी खूप प्रयत्न केले. मात्र, इराण यासाठी कधीच तयार नव्हता. यानंतर दक्षिण आफ्रिका आणि नामिबिया येथून चित्ते आणण्याची चर्चा सुरू झाली. आता नामशेष होऊन 70 वर्षांनी आफ्रिकन चित्ते भारतात आणण्यात आले आहेत. देशात चित्त्यांना वसवण्याचा एक भाग म्हणून मोदी सरकारने दक्षिण आफ्रिका आणि नामिबियामधून एकूण 20 चित्ते आणले. चित्ते पहिल्यांदाच एका खंडातून दुसऱ्या खंडात भारतात पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या महत्त्वाकांक्षी प्रकल्पांतर्गत चित्तांचे पुनर्वसन करण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत. सप्टेंबर 2022 मध्ये नामिबियातून चित्ता भारतात आणण्यात आले होते. त्यावेळी खुद्द पीएम मोदींनी त्यांना जंगलात सोडले. या मांसाहारी ‘बिग कॅट’ला एका खंडातून दुसऱ्या खंडातील जंगलात आणण्याची ही पहिलीच घटना होती. येत्या 10 वर्षात 100 चित्ते भारतात आणण्याची योजना आहे. भारतात चित्त्यांच्या मृत्यूचे कारण काय? 30 एप्रिल 2023 रोजी आफ्रिकेतून आणलेल्या 12 चित्त्यांपैकी एक असलेल्या उदयचा मृत्यू झाला. कुनो नॅशनल पार्कच्या अधिकाऱ्यांनी जेव्हा उदय आजारी असल्याचे पाहिले तेव्हा त्यांनी त्याच्यावर उपचार केले. पण त्याचा काही उपयोग झाला नाही आणि उदयचा मृत्यू झाला. भारताच्या राष्ट्रीय व्याघ्र संवर्धन कार्यक्रमाचे अमित मलिक यांनी तेव्हा सांगितले होते की उदयच्या मृत्यूचे कारण शोधण्यासाठी चाचण्या सुरू आहेत. यापूर्वी मार्च 2023 मध्ये नामिबियन मादी चित्ता ‘साशा’ हिचा आजारपणामुळे मृत्यू झाला होता. ‘नामिबियाने भारताला अंधारात ठेवले’ अधिकाऱ्यांच्या म्हणण्यानुसार, नामिबियाचे चित्ते भारतात येण्यापूर्वीच आजारी होते. पण, नामिबियाने भारताला त्यांच्या आजाराची माहिती दिली नाही. आता तज्ज्ञ हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न करत आहेत की साशाला आधी किडनी इन्फेक्शन झाले होते की इथे आल्यानंतर झाले. मार्च 2023 मध्येच, कुनो नॅशनल पार्कमध्ये आणखी एका नामिबियन मादी चितेने चार शावकांना जन्म दिला. या चित्त्यांना 50 दिवस छोट्या एन्क्लोजरमध्ये क्वारंटाईन केल्यानंतर मोठ्या बंदिस्तात ठिकाणी ठेवण्यात आले होते. त्यानंतर तीन मादी आणि दोन नर चित्ते एका बंदरात सोडण्यात आले. कुनो मोठ्या प्राण्यांसाठी लहान आहे का? भारतातील इतर जंगलातून आणलेल्या चित्त्यांना शिकारीसाठी बिबट्यांशी संघर्ष करावा लागतो, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. अशा परिस्थितीत आफ्रिकन आणि नामिबियातील चित्ता भारतीय वस्तीनुसार स्वतःला जुळवून घेण्याची धडपड करत आहेत. नामिबियातील लीबनिझ IZW च्या चित्ता संशोधन प्रकल्पातील संशोधक आणि शास्त्रज्ञांनी असे म्हटले आहे की पुनर्वसन कार्यक्रमात ‘स्थानिक पर्यावरणशास्त्र’कडे दुर्लक्ष केले गेले. या मोठ्या प्राण्यांसाठी कुनो नॅशनल पार्क खूपच लहान असल्याचे त्यांचे म्हणणे आहे. एका अंदाजानुसार, 100 वर्षांत चित्त्यांनी त्यांचा 90 टक्के प्रदेश गमावला आहे.

• First Published : May 9, 2023, 11:29 pm IST