मानवी मेंदूवर मोठं संशोधन! भविष्यातील अनेक संक्रमण आणि धोक्यांचं निदान होणार

मुंबई, 9 मे : मानवी मेंदूची (Human Brain) कार्यप्रणाली आणि त्याच्या भागांचे कार्य समजून घेण्यासाठी शास्त्रज्ञ बऱ्याच काळापासून प्रयत्न करीत आहेत. यापैकी, प्रतिकार प्रतिसाद ही एक अतिशय महत्त्वाची आणि गुंतागुंतीची प्रक्रिया आहे, ज्यामध्ये स्पंज सारखी ऊती काम करते ज्याला बोन मॅरो (Bone Marrow) म्हणतात. नवीन अभ्यासात मेंदूपासून अस्थिमज्जापर्यंत सेरेब्रोस्पाइनल फ्लुइडसाठी अनेक लहान चॅनेल किंवा बारीक मार्ग शोधले गेले आहेत, ज्यामुळे प्रतिकार प्रतिक्रियांसाठी या दोघांमधील कनेक्शन खूप वेगाने कार्य करते. वैद्यकीय जगतात, मानवी कवटी (Huma Skull) संबंधित हा शोध खूप मोठा मानला जातो. कारण, या द्रव्याची तपासणी केल्यावर, मेंदूमध्ये संसर्ग आणि इतर धोक्यांची चिन्हे ओळखली जातात. दोन वर्षांपूर्वीचे संशोधन नेचर न्यूरोसायन्समध्ये प्रकाशित झालेल्या या अभ्यासात प्रामुख्याने मेंदू आणि अस्थिमज्जा जलद आणि लक्ष्यित प्रतिकार प्रतिसाद सुनिश्चित करण्यासाठी कसे एकत्र होतात याचा शोध घेण्यात आला. 2018 च्या सुरुवातीला, मॅसॅच्युसेट्स जर्नल हॉस्पिटलच्या सेंटर फॉर सिस्टम बायोलॉजी आणि हार्वर्ड विद्यापीठातील रेडिओलॉजीचे प्राध्यापक मॅथियास नारेंडर यांच्या नेतृत्वाखालील गटाला आढळून आले की मेंदूतील संसर्ग किंवा दुखापतीला प्रतिसाद देणाऱ्या रोगप्रतिकारक पेशी मानवी कवटीच्या मज्जातून येतात. बारीकसारीक चॅनेलचा शोध विशेष गोष्ट अशी आहे की या पेशी सूक्ष्म वाहिन्यांमधून जाऊन मज्जातून मेंदूच्या बाह्य आवरणापर्यंत, मेनिन्जेस किंवा कॉर्पसल्समध्ये जातात, ज्याबद्दल शास्त्रज्ञांना अद्याप माहिती नव्हती. त्यापूर्वी, असे मानले जात होते की शरीरात कुठेही संसर्ग किंवा दुखापतीवर अस्थिमज्जा प्रतिक्रिया देते. परंतु, या शोधातून असे दिसून आले आहे की कवटीचा अस्थिमज्जा, मेंदूजवळ असण्याने आणि त्याला मेनिन्जेसशी संपर्कासाठी वाहिन्यांद्वारे विशेष भूमिका असते. मेंदूतील द्रव्य उलट दिशेने नवीन अभ्यासात, संशोधकांनी दर्शविले आहे की कवटीच्या अस्थिमज्जापासून मेनिन्जेसमध्ये प्रतिरोधक पेशींच्या प्रवाहाव्यतिरिक्त, सेरेब्रल द्रव्य देखील कवटीच्या वाहिन्यांमध्ये उलट दिशेने वाहते, म्हणजे, मेंदूपासून कवटीतील अस्थिमज्जाकडे. या संशोधन पथकाचे नेतृत्व MGH ने नॅरंडर के चार्ल्स पी. लिन आणि मायकेल ए. मॉस्कोविट्झ यांच्यासोबत केले होते. मेंदू मागू शकतो मदत नॅरंडर म्हणाले की, आता आपल्याला माहित आहे की मेंदू रोग प्रतिकारशक्तीच्या या केंद्राकडे सिग्नल पाठवू शकतो. असेही म्हणता येईल की संसर्ग आणि जळजळ किंवा चिडचिड अशा गोंधळलेल्या परिस्थितीत मेंदू मदतीसाठी विचारू शकतो. कवटीच्या अस्थिमज्जा पेशी सेरेब्रल द्रव्याचे निरीक्षण करतात, जे पूर्वी शोधलेल्या वाहिन्यांमध्ये होते. मानव जातीसाठी धोक्याची घंटा? जगभरात पक्ष्यांची संख्या झपाट्याने कमी होतेय! हे आहे कारण हा शोध अनेक आजारांवर उपयुक्त ठरेल संशोधकांचे म्हणणे आहे की या शोधाचा स्मृतिभ्रंश आणि अल्झायमर सारख्या आजारांवर मोठा परिणाम होईल. कारण, या आजारांना दाहक पैलू देखील आहेत. संशोधकांना असेही आढळून आले की मेंदुज्वर यांसारखे आजार, ज्यामुळे मेंदुच्या वेष्टनाचा दाह किंवा जळजळ होते, ते कवटीच्या अस्थिमज्जामध्ये या वाहिन्यांकडे जातात. मेंदुज्वर उपचारात मदत होणार या प्रवाहामुळे, मज्जामध्ये उपस्थित पेशी मेंदुज्वराच्या जीवाणूंच्या हल्ल्याचा सामना करण्यासाठी अधिक प्रतिरोधक पेशी तयार करतात. मेंदुज्वराच्या उपचारात या प्रक्रियेचे अधिक चांगले आकलन उपयुक्त ठरू शकते. संशोधकांचे म्हणणे आहे की त्यांचे कार्य अशा परिस्थितीत देखील उपयोगी असू शकते जेथे रोगप्रतिकारक प्रतिक्रिया हानिकारक आहे. मेंदूतील जळजळ आणि सूज येण्याचे कारण समजून घेणे ही ती थांबवण्याची पहिली पायरी आहे. त्याच वेळी, शास्त्रज्ञ हे जाणून घेण्यास उत्सुक आहे की या नवीन शोधलेल्या वाहिन्यांमधून इतर किती प्रकारच्या पेशी फिरतात किंवा जाऊ शकतात. याशिवाय, ते हे सूक्ष्म मार्ग प्रतिकार प्रतिसादात कसे मध्यस्थी करतात हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न करत आहेत.

• First Published : May 9, 2022, 10:31 pm IST