मानव जातीने (Human Race) कोंबडीचे पालन करण्यास (Domestication of Chickens) कधी सुरुवात केली, याबाबत नवीन अभ्यासात, संशोधकांना वेगळे पुरावे मिळाले आहेत. त्यांनी शोधून काढले आहे की 3,500 वर्षांपूर्वी कुक्कुटपालन सुरू झाल्याची वेळ आणि परिस्थिती आणि त्याचा प्रसार कुठून झाला याबद्दल आपल्याला जे समजले होते ते सर्व चुकीचे होते. या सगळ्याशी संबंधित नवीन पुराव्यांनी वेगळीच कहाणी सांगितली आहे. त्याबाबत जाणून घेऊया.
मानवी इतिहास लिहिण्यापूर्वी मानवी सभ्यतेच्या विकासाविषयी अनेक माहिती आपल्याला खूप काही शिकवू शकते. माणूस जंगलातून कसा बाहेर आला आणि मोकळ्या जागेत शेती करायला शिकला. प्राण्यांना पाळायला कसे शिकला. सामाजिक व्यवस्था कशा विकसित झाल्या आणि अर्थव्यवस्थेचे परिमाण कसे तयार होत गेले. या सर्व गोष्टी केव्हा आणि कुठे विकसित झाल्या हे जाणून घेणे हे आपल्या प्रागैतिहासाचे महत्त्वाचे घटक आहेत. नवीन अभ्यासात, संशोधकांनी नेमके कोणत्या परिस्थितीत आणि मानवाने कोंबडीचे पालन कधी सुरू केले हे शोधून काढले आहे. या नवीन अभ्यासाने जुनी माहिती पूर्णपणे नाकारली आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)
या अभ्यासामुळे कोंबड्यांच्या पालनाच्या सुरुवातीची वेळ आणि परिस्थिती, त्यांचा आशियापासून पश्चिमेकडे प्रसार आणि त्यांच्याबद्दलच्या समाजातील प्रचलित समजुती बदलल्या आहेत. तज्ज्ञांना असे आढळून आले आहे की भातशेती सुरू झाल्यामुळे, एक प्रक्रिया सुरू झाली, ज्याचा परिणाम म्हणून कोंबडी हा जगातील सर्वात जास्त संख्येचा प्राणी बनला. असेही आढळून आले की, पूर्वी कोंबडीला विचित्र प्राणी मानले जात होते, परंतु अनेक शतकांनंतर कोंबडी हा अन्नातील महत्त्वाचा घटक बनला. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)
चीन, दक्षिण आशिया तसेच भारतात दहा हजार वर्षांपूर्वी कोंबडी पाळली जात होती आणि युरोपमध्ये हे काम सुमारे 7 हजार वर्षांपूर्वी करण्यात आल्याचा दावा यापूर्वीच्या अभ्यासात करण्यात आला होता. हे चुकीचे असल्याचे नवीन अभ्यासातून दिसून आले आहे. कोंबडीचे पालन करण्यामागील प्रेरक शक्ती म्हणजे आग्नेय आशियामध्ये कोरड्या भातशेतीची (Rice Farming) सुरुवात, जेथे कोंबडीचा जंगली पूर्वज, लाल जंगली पक्षी मानले जात होते. कोरड्या तांदळाच्या लागवडीने कोंबडीच्या पूर्वजांसाठी चुंबकासारखे काम केले. भातशेतीमुळे कोंबड्या जंगलातील झाडे सोडून बाहेर आल्या आणि त्या मानवाशी संपर्कात आल्या आणि कोंबडीचा विकास देखील झाला. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)
कोंबडी पाळण्याची प्रक्रिया आग्नेय आशिया द्वीपकल्पात सुमारे 1500 वर्षांपूर्वी सुरू झाली होती. अभ्यासात असे दिसून आले आहे की कोंबडी पालन नंतर प्रथम आशियामध्ये आणि नंतर ग्रीक, फोनिशियन इत्यादींनी मार्गांद्वारे भूमध्यसागरीय भागात पसरली. युरोपच्या लोहयुगात कोंबडीची पूजा केली जात असे आणि तिला खाल्ले जात नव्हते. अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की, अनेक ठिकाणी सुरुवातीला कोंबड्यांना दफन केलं जात होतं, काही ठिकाणी लोकांसोबत दफन केले गेले होते. रोमन साम्राज्याने कोंबडी आणि अंडी यांना अन्न म्हणून प्रोत्साहन दिले. ब्रिटनमध्ये तिसऱ्या शतकापर्यंत कोंबडी नियमित आहाराचा भाग बनली नव्हती. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)
या अभ्यासात, आंतरराष्ट्रीय तज्ज्ञांच्या पथकाने 89 देशांमधील 600 ठिकाणी कोंबडीच्या अवशेषांचे पुनर्मूल्यांकन केले. त्यांनी कोंबडीचे सांगाडे, त्यांची दफन स्थळे आणि त्यांची हाडे कोठे सापडली याची सामाजिक आणि सांस्कृतिक ऐतिहासिक नोंदी यांचा अभ्यास केला. यातील सर्वात जुनी हाडे मध्य थायलंडमध्ये सापडली, जी 1650 आणि 1250 ईसापूर्व आहे. संशोधकांना असे आढळले की कोंबडी एक शतक बीसी ऐवजी 800 ईसापूर्व युरोपमध्ये आली. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)
तसेच भूमध्य समुद्राच्या प्रदेशात आल्यानंतरही स्कॉटलंड, आयर्लंड, आइसलँड आणि स्कॅन्डिनेव्हियन देशांमध्ये कोंबड्यांना प्रचलित होण्यासाठी एक हजार वर्षे लागली. अँटिक्युटी अँड प्रोसिडिंग्ज ऑफ द नॅशनल अॅकॅडमी ऑफ सायन्स नावाच्या दोन जर्नल्समध्ये, अभ्यासात संशोधकांनी नोंदवले की कोंबडीशी मानवाचे नाते अधिक गुंतागुंतीचे होते आणि शतकानुशतके त्यांची पूजा केली जात होती. या अभ्यासातून हे दिसून येते की तांदूळ लागवड, एक उत्प्रेरक म्हणून काम करून, त्यांच्या पाळीवतेमध्ये आणि त्यांच्या जागतिक प्रसाराला कसा हातभार लावला. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)
पहिल्यांदाच एवढ्या मोठ्या प्रमाणावर रोडिओकार्बन डेटिंग तंत्राचा (Carbon Dating Technique) वापर करण्यात आला. संशोधकांचे म्हणणे आहे की त्यांचे परिणाम असे सूचित करतात की पूर्वी प्रस्तावित चिकन सॅम्पलिंगच्या तारखांवर पुन्हा काम करणे आवश्यक आहे. तर धान्यावर आधारित खाद्य, सागरी मार्गांमुळे कोंबड्यांना आशिया, ओशियाना, आफ्रिका आणि युरोपमध्ये पसरण्यास मदत झाली. संशोधकांचे असेही म्हणणे आहे की, या प्रकारचे अभ्यास संग्रहालयाचे मूल्य आणि पुरातनता प्रकट करणार्‍या पुरातत्व सामग्रीचे महत्त्व दर्शवतात. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)