Octopus Farming | हुशार आणि संवेदनशील मानल्या जाणाऱ्या ऑक्टोपसच्या निर्मितीला का होतोय विरोध?

जगभरातील बाजारपेठांमध्ये सीफूडचा पुरवठा करणाऱ्या स्पनेच्या नुएवा पेस्कानोव्हा आता ऑक्टोपस शेती करणार आहे. मात्र, या योजनेला जगभरातील शास्त्रज्ञांनी विरोध सुरू केला आहे. ही कंपनी पुढील वर्षी ऑक्टोपस फार्मिंग करणार असून शास्त्रज्ञांच्या विरोधाचा त्यावर काही परिणाम होईल असे वाटत नाही. शास्त्रज्ञ म्हणतात की ऑक्टोपसची निर्मिती केवळ पर्यावरणासाठीच नाही तर ऑक्टोपससाठी खूप वेदनादायक असेल. शास्त्रज्ञांच्या मते, समुद्रात आढळणाऱ्या प्राण्यांमध्ये ऑक्टोपस हे सर्वात संवेदनशील आणि बुद्धिमान प्राणी आहेत.

ही स्पॅनिश कंपनी याआधीच अनेक समुद्री प्राणी तयार करण्याचे काम करत आहे, जे जगभरातील लोकं सीफूड म्हणून खातात. सीफूड खाणाऱ्या लोकांना ऑक्टोपस खायला खूप आवडतात यात शंका नाही. त्यामुळे त्याची मागणीही दिवसेंदिवस वाढत आहे. एका आकडेवारीनुसार वर्षभरात 3.5 लाख टन ऑक्टोपस जागतिक बाजारपेठेत विकले जातात. हे आशिया आणि मध्य पूर्वमध्ये मोठ्या उत्साहाने खाल्ले जाते. त्याची वाढती मागणी लक्षात घेऊन कंपनीने हे फॉर्मिंग करण्याचा निर्णय घेतला आहे.

ही शेती किती मोठ्या क्षेत्रात करणार आहे? हे मात्र नुएवा पेस्कानोव्हा कंपनीने उघड केलं नाही. तुम्ही त्यांना कसे खायला द्याल? कोणत्या वातावरणात ठेवाल? त्यांना त्यांच्या अंड्यातून फीड दिले जाईल का? हे सर्व प्रश्न अनुत्तरीत आहेत. जपान, चीन, ऑस्ट्रेलिया इत्यादी अनेक देशांनी ऑक्टोपस शेतीची योजना आखल्याच्या बातम्या वेळोवेळी येत असल्या तरी त्याला विरोधही होत आहे.

या वेळी लंडन स्कूल ऑफ इकॉनॉमिक्स अँड पॉलिटिकल सायन्सेसच्या तज्ज्ञांनी याला कडाडून विरोध केला आहे. ते म्हणतात की ऑक्टोपस हा एक अतिशय बुद्धिमान प्राणी असून संवेदनशीलही आहे. त्यामुळे या साऱ्या प्रक्रियेमुळे त्याला खूप वेदना होतील. ऑक्टोपसबद्दल असे म्हटले जाते की हा एकमेव समुद्र-वाचक आहे जो दुःख, निराशा आणि वेदना तसेच आनंद आणि उत्साह व्यक्त करतो. तो त्याच्या मूडनुसार त्याच्या त्वचेचा रंगही बदलतो. ऑक्टोपस हा खरोखरच निसर्गाचा एक अद्वितीय प्राणी आहे. त्याला 9 मेंदू आहेत. प्रत्येकाला 8 हातांची सर्वांनाच माहिती आहे. त्याला डोळेही खूप असतात.

ऑक्टोपस फॉर्मिंग झापर्यावरणाला घातक ठरेल, असे पर्यावरण शास्त्रज्ञांचे म्हणणे आहे. जरी बहुतेक ऑक्टोपस जपान आणि दक्षिण कोरियामध्ये खाल्ले जात असले तरी, त्यापैकी बहुतेक स्पेन आणि इटलीसारख्या देशांतील अनेक कंपन्या निर्यात करतात. ही वाढती मागणी लक्षात घेऊन त्यांच्या म्हणण्यानुसार ऑक्टोपस निर्मितीसाठी कृत्रिम परिस्थिती निर्माण करण्याची योजना विचाराधीन आहे.

स्पेनमध्ये ऑक्टोपस फार्मिंगचा प्रयोग म्हणून जमिनीवर सापळे, टाक्या बांधणे किंवा समुद्राच्या मोठ्या भागाचे रँचमध्ये रूपांतर करण्याचे काम केले गेले आहे. कदाचित स्पॅनिश कंपनी त्यांना अशाच प्रकारे तयार करणार आहे. मात्र, ऑक्टोपसबाबत जगातील काही देशांमध्ये कायदेही करण्यात आले आहेत.

खोल समुद्रात राहणारा हा प्राणी कलर ब्लाइंड असल्याचे शास्त्रज्ञांचे मत आहे. जरी ते स्वतः रंग शोधू शकत नसले तरी ते रंग आणि आकार देखील वेगाने बदलू शकते (0.3 सेकंदांपेक्षा कमी वेळेत). जेव्हा ऑक्टोपसला त्याच्या सभोवतालचा धोका जाणवतो तेव्हा हे घडते. धोक्याच्या वेळी वातावरणाशी जुळवून घेण्याच्या प्रक्रियेला कॅमफ्लाजिंग camouflaging म्हणतात, जी सरड्यांमध्ये देखील दिसू शकते.

ऑक्टोपसला एक किंवा दोन नव्हे तर तीन ह्रदये असतात. तिघांचेही काम वेगवेगळे विभागलेले आहे. एका हृदयाला प्रणालीगत हृदय म्हणतात. हे ऑक्टोपसच्या संपूर्ण शरीरात आणि पायांमध्ये रक्त पंप करण्याचे कार्य करते. इतर दोन हृदयांना ब्रोन्कियल हृदय म्हणतात. त्यांचे काम म्हणजे संपूर्ण शरीरातून डीऑक्सीजनयुक्त रक्त दोन्ही गिलपर्यंत आणि नंतर सिस्टीमिक हृदयाकडे गोळा करणे जेणेकरून रक्त ऑक्सिजनसह शरीरात परत जाईल.

या रहस्यमय प्राण्याच्या शरीरात 9 मेंदू आहेत. वास्तविक, त्याचा मुख्य मेंदू एकच आहे, जो धोक्याच्या परिस्थितीत विचार आणि निर्णय घेण्याचे कार्य करतो. या मुख्य मेंदूमध्ये 8 सहायक मेंदू असतात जे त्याखाली काम करतात. हे आठ मेंदू आठ पायांमध्ये स्थित आहेत. आणि पाय त्यांच्या इशार्‍यावर त्यांची छोटीशी कामे करतात. दुसऱ्या शब्दांत, असे म्हणता येईल की ऑक्टोपसचे पाय किंवा हात त्यांच्या वेगवेगळ्या मेंदूकडून सिग्नल प्राप्त करून वेगवेगळ्या प्रकारे सक्रिय असतात.

अशा विचित्र हृदय-मेंदूच्या प्राण्याचे रक्त कमी विचित्र नाही. ऑक्टोपसचे रक्त लाल नसून निळे असते. आपल्या रक्ताचा रंग लाल असतो कारण त्यात लोहासह हिमोग्लोबिन असते जे इकडून तिकडे ऑक्सिजन घेऊन जाते. दुसरीकडे, ऑक्टोपसमध्ये लोहाऐवजी तांबे असलेले सायनोग्लोबिन असते, जे आपल्या हिमोग्लोबिनसारखे कार्य करते. तांब्याच्या अस्तित्वामुळे त्याचे रक्त निळे असते. तसे, ऑक्सिजनच्या प्रवाहात तांबे लोहापेक्षा कमकुवत आहे, म्हणून ऑक्टोपस मनुष्यांपेक्षा लवकर थकतो.

धोकादायक दिसणार्‍या ऑक्टोपसमध्ये उत्कृष्ट गृहिणीचे सर्व गुण आहेत. तो आपले घर कधीही घाण ठेवत नाही आणि दररोज सकाळी घर स्वच्छ करतो. साफसफाईमध्ये समुद्रातील वाळू काढून टाकणे आणि आदल्या रात्रीचे उरलेले अन्न बाहेर फेकणे देखील समाविष्ट आहे. ते दर काही दिवसांनी त्यांचे घर बदलतात आणि कोणत्याही गडद खडकाच्या मध्यभागी किंवा खडक स्वच्छ करून, खडकांच्या मजबूत तुकड्यांनी पूर्णपणे झाकून राहतात.

ऑक्टोपस हा स्वतःच एक वेगळा प्राणी आहे, ज्याच्या जाती कमी आश्चर्यकारक नाहीत. 2016 मध्ये, हवाई बेटांवर एक नवीन प्रकार सापडला, ज्याला भूत ऑक्टोपस ghost octopus म्हणतात. त्याची त्वचा हलकी आणि पारदर्शक आहे.

World Octopus Wrestling Championship : ऑक्टोपसचे आठ हात इतके मजबूत मानले जातात की काही विक्षिप्त लोकांनी त्यांच्या दोनहाथ Wrestling करण्याचा निर्णय घेतला. 1950 ते 60 च्या दशकापर्यंत वॉशिंग्टनमध्ये जागतिक ऑक्टोपस कुस्ती स्पर्धा होत असे. यामध्ये दोन ते तीन गोताखोरांच्या टीममधील लोक खोल पाण्यात पोहोचायचे आणि ऑक्टोपसशी झुंजायचे. 150 पौंड वजनाच्या या प्राण्याला अनेकवेळा लोकांनी शस्त्रांनी जखमी केले. हरवलेल्या ऑक्टोपसला पृष्ठभागावर आणले जाईल आणि काहीवेळा प्रयोगशाळेत तपासणीसाठी पाठवले जाईल. 1976 मध्ये केलेल्या नियमानुसार ऑक्टोपसशी कुस्ती बेकायदेशीर घोषित करण्यात आली होती.

• First Published : December 24, 2021, 4:10 pm IST