जगभरातील पर्वतांचे नवीन वर्गीकरण! आता जुनी समस्या नाही राहणार

पर्वतांच्या निर्मितीमध्ये अनेक वेगवेगळ्या प्रक्रिया एकत्र काम करतात. ते तयार होण्यास आणि पूर्ण होण्यास देखील बराच वेळ लागतो. साधारणपणे, पर्वतांचे वर्गीकरण वर्गीकरण (Classification of Mountains) त्यांचे स्थान, हवामान किंवा इतर वैशिष्ट्यांच्या आधारे केले जाते. मात्र, अलीकडेच शास्त्रज्ञांनी पर्वतांसाठी एक नवीन वर्गीकरण सादर केले आहे, ज्यामध्ये केवळ एक संख्या सांगू शकते की पर्वतश्रेणीची उंची हवामान किंवा धूप यासारख्या प्रक्रियेद्वारे नियंत्रित केली जात आहे की पृथ्वीच्या कवचाच्या गुणधर्मांद्वारे नियंत्रित केली जात आहे. या विशेष क्रमांकाला ब्युमॉन्ट क्रमांक (Beaumont number) म्हणतात. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

ख्रिस ब्युमॉन्ट या शास्त्रज्ञाच्या नावावरून ब्युमॉन्ट क्रमांकाचे (Beaumont number) नाव देण्यात आले आहे. ब्युमॉन्ट आणि त्याच्या टीमने मिळून टेक्टोनिक फोर्स (Tectonic Forces) आणि पृष्ठभागाच्या प्रक्रियेचे काही मॉडेल विकसित केले. या संख्‍येची सविस्तर माहिती शास्त्रज्ञाने नेचरच्‍या वर्तमान अंकात दिली आहे. यामध्ये, श्रेणींना शून्य ते एक दरम्यान गुण दिले आहेत. या संख्येच्या आधारे, हे सांगता येईल की कोणत्या प्रकारच्या शक्तींचा किंवा प्रक्रियेचा पर्वतश्रेणीच्या करावर अधिक प्रभाव आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

जर एखाद्या श्रेणीला 0.4 आणि 0.5 दरम्यान ब्युमॉन्ट क्रमांक दिलेला असेल, तर पर्वत प्रवाह स्थिर स्थितीत असल्याचे म्हटले जाते, ज्यामध्ये त्यावरील टेक्टोनिक आणि लिथोस्फियर दोन्ही शक्तींचे परिणाम हवामान प्रक्रियेद्वारे संतुलित असतात. तैवानमध्ये अशी उदाहरणे पाहायला मिळतात. त्याच वेळी, 0.4 Bm पेक्षा कमी ब्युमॉन्ट क्रमांक असलेले पर्वत देखील स्थिर प्रवाहात असतात. परंतु, ते धूप सारख्या घटकांद्वारे नियंत्रित केले जातात. न्यूझीलंडचा दक्षिण आल्प्स या प्रकारात मोडतो. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

जर ब्युमॉन्टची संख्या 0.5 पेक्षा जास्त असेल तर याचा अर्थ पर्वत अजूनही वाढत आहेत. म्हणजेच, ते स्थिर स्थितीत नाहीत आणि लिथोस्फियरच्या प्रक्रिया त्यांच्यावर नियंत्रण ठेवत आहेत. या पर्वतश्रेणीची उत्तम उदाहरणे म्हणजे हिमालय - तिबेटचे पर्वत आणि मध्य अँडीज पर्वतरांगा. हे वर्गीकरण पृथ्वीच्या कवचातील टेक्टोनिक शक्तींद्वारे पर्वतांची उंची नियंत्रित केली जाते किंवा पृष्ठभागावर हवामान अधिक प्रबळ आहे का या दीर्घकालीन प्रश्नाचे उत्तर देण्यासाठी डिझाइन केलेले आहे. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)

नवीन अभ्यासात असे म्हटले आहे की दोन प्रकारच्या शक्तींपैकी फक्त एकच पर्वत (Mountains) आणि पर्वतांची उंची (Elevations of Mountains) निश्चितपणे निर्धारित करू शकते. हे सर्व भौगोलिक स्थान, हवामान आणि खालील जमिनीच्या वैशिष्ट्यांवर अवलंबून असते. नॉर्वेच्या बर्गन विद्यापीठाचे सेबॅस्टिन जी. वुल्फ यांनी या अभ्यासाचे नेतृत्व केले. संशोधकांनी थर्मोमेकॅनिकल टेक्टोनिक पॅटर्न आणि जिओमॉर्फिक इव्होल्यूशन मॉडेल फास्टस्केप एकत्र करुन अभ्यास केला. ज्यामुळे लाखो वर्षांपासून उच्च क्षरण (High Erosion) टिकून राहिलेल्या श्रेणींमधील संबंध शोधले गेले. (प्रतिकात्मक फोटो: शटरस्टॉक)