गोवा आणि दमण व दीवमधील पहिली लोकशाही निवडणूक 9 डिसेंबर 1963 रोजी, स्वातंत्र्यानंतर 720 दिवसांनी म्हणजे 19 डिसेंबर 1961 रोजी पोर्तुगीज वसाहतवादी राजवटीच्या 450 वर्षांच्या कालावधीनंतर पार पडली. एकूण 150 उमेदवारांनी (61 अपक्षांसह) गोव्यातील 28 विधानसभेच्या जागा आणि दमण व दीवमधील प्रत्येकी एक जागा लढवली. त्यावेळी गोव्यात 3,28,071 मतदार आणि 427 मतदान केंद्रे होती, तर दमण व दीवमध्ये अनुक्रमे 13,083 आणि 8,886 मतदार आणि 16 आणि 11 मतदान केंद्रे होती. गोव्यात 14,662 मतदारांसह मंद्रेम हा सर्वात मोठा मतदारसंघ होता आणि 8,551 मतदारांसह पंजीम हा सर्वात लहान मतदारसंघ होता.
या निवडणुकीचं नावीन्य असं की गोवा, दमण आणि दीवच्या मुख्य निवडणूक अधिकाऱ्याने मतदारांना मतदान पद्धतीबद्दल शिक्षित करण्याच्या उद्देशाने सूचना जारी केल्या होत्या. “मतदार मतदान केंद्रात प्रवेश करताच, त्याने मतदान अधिकारी क्रमांक एककडे त्याची ओळख जाहीर करायची. त्यानंतर त्याच टेबलावर बसलेल्या मतदान अधिकारी क्रमांक दोनकडे आपल्या डाव्या हाताच्या तर्जनीला अमिट शाईने खूण करण्यासाठी पुढे जायचं. त्यानंतर मतदार दुसऱ्या टेबलवर जाईल जेथे मतदान अधिकारी क्रमांक 3 आणि 4 बॅलेट पेपर आणि रबर स्टॅम्पसह बसलेले असती” (फोटो - www.centrallibrary.goa.gov.in)
सकाळी 8 ते सायंकाळी 5 या वेळेत मतदान झाले. त्यावेळी 427 मतदान केंद्रांवर महिला मतदारांनी पुरुषांपेक्षा जास्त मतदान केले. उदास वातावरण असूनही गोव्यात 75% पेक्षा जास्त मतदान झाले. पणजीम, मडगाव, नावेलीम, पोंडा, मारमागाव, क्यूपेम येथे जोरदार मतदान झाले. हा फोटो सांताक्रूझमधील मतदान केंद्राबाहेर रांग दाखवतो. (फोटो - www.centrallibrary.goa.gov.in)
गोवा, दमण आणि दीव विधानसभा निवडणुकीसाठी विविध पक्षांनी उभे केलेल्या उमेदवारांच्या संख्येचा तपशील (ओ हेराल्डोमध्ये प्रकाशित). (फोटो - www.centrallibrary.goa.gov.in)
युनायटेड गोवान पार्टीच्या क्रिस्टोवाओ फुर्टाडो यांना पाठिंबा देणारी जाहिरात, जे संगेम मतदारसंघातून निवडणूक लढवत होते. त्यांना 1,683 मते मिळाली आणि महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्षाच्या उमेदवाराकडून त्यांचा पराभव झाला. (फोटो - www.centrallibrary.goa.gov.in)
काँग्रेस पक्षाची जाहिरात : काँग्रेस उमेदवारांना मतदान करण्याचे आवाहन. (फोटो - www.centrallibrary.goa.gov.in)
काँग्रेसचे प्रमुख नेते प्रचारासाठी गोव्यात आले होते. मात्र, पक्षाने लढवलेल्या 30 जागांपैकी केवळ एका जागेवर विजय मिळवता आला. (द नवहिंद टाईम्स, दिनांक 5 डिसेंबर 1963) (फोटो - www.centrallibrary.goa.gov.in)
गोव्याचे संसदीय मतदारसंघ आणि 30 विधानसभा मतदारसंघ 'ओ हेराल्डो' वृत्तपत्रात नकाशावर रेखाटले आहेत. (फोटो - www.centrallibrary.goa.gov.in)
ओ हेराल्डो वृत्तपत्रात प्रकाशित झालेले अंतिम निकालः महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्षाने 14, युनायटेड गोवान्स पार्टी - 12, काँग्रेस - 1, अपक्ष - 3 जागा जिंकल्या. (फोटो - www.centrallibrary.goa.gov.in)
11 डिसेंबर 1963 च्या 'ओ हेराल्डो' वृत्तपत्राचे पहिले पान. (फोटो - www.centrallibrary.goa.gov.in)
दयानंद बांदोडकर हे गोव्याचे पहिले मुख्यमंत्री होते ('ओ हेराल्डो', पोर्तुगीज भाषेतील वृत्तपत्र, दिनांक 18 डिसेंबर 1963). (फोटो - www.centrallibrary.goa.gov.in)