Hate speech : सोशल मीडिया वापरणाऱ्यांनी सावधान! कोणतीही पोस्ट शेअर करण्याआधी 'हे' वाचा

मुंबई, 3 जुलै :  गेल्या काही वर्षांपासून देशात वेगवेगळ्या माध्यमातून प्रक्षोभक आणि आक्षेपार्ह (Hate Speech) भाषणे दिली जात आहे. यामुळे अनेक ठिकाणी धार्मिक आणि जातीय तेढ निर्माण झाली. काही ठिकाणी हिंसाचार उफाळल्याने यात अनेकांचा मृत्यू देखील झाला आहे. यात द्वेष पसरवण्यात सोशल मीडियाचा सर्वाधिक वापर होत आहे. भाजप प्रवक्त्या नुपूर शर्मा यांच्या वक्तव्यानंतर देशात असाच वाद निर्माण झाला होता. त्यांचं समर्थन केलं म्हणून राजस्थानमध्ये एकाच हत्या झाल्याचंही समोर आलं. काही महिन्यांपूर्वी हरिद्वार आणि नंतर रायपूरमध्ये अशाच घटनांद्वारे सामाजिक शांतता बिघडवण्याचा प्रयत्न झाला होता. त्यानंतर पोलिसांनी या घटनांमध्ये भाग घेणाऱ्यांवर द्वेषपूर्ण भाषणाचे गुन्हे दाखल केले होते. या प्रकरणी काही लोकांना तुरुंगातही पाठवण्यात आले. दिल्लीत दोन वर्षांपूर्वी पूर्वेकडील भागात उसळलेल्या हिंसाचारात द्वेषयुक्त भाषणाचीही मोठी भूमिका असल्याचे सांगण्यात आले. याबाबत न्यायालयात खटलेही सुरू आहेत. यामध्येही काही नेत्यांनी द्वेषपूर्ण भाषणे दिली, ज्यांना हेट स्पीच किंवा प्रक्षोभक म्हटले गेले. हेट स्पीच हा शब्द बर्‍याच दिवसांपासून चर्चेत आहे. द्वेषयुक्त भाषण म्हणजे काय? पहिला प्रश्न म्हणजे द्वेषयुक्त भाषण म्हणजे काय? कधी कधी हा शब्द तुम्ही बातम्यांमध्ये वाचता पण तुम्हाला त्याचा अर्थ माहित आहे का? ऑक्सफर्ड डिक्शनरीमध्ये द्वेषयुक्त भाषणाचा अर्थ खालीलप्रमाणे दिला आहे: "वंश, धर्म, लिंग यासारख्या कोणत्याही भेदभावामुळे एखाद्या विशिष्ट गटाविरुद्ध पूर्वग्रह व्यक्त करणारे कोणतेही निंदनीय किंवा आक्षेपार्ह विधान." कायदेशीर व्याख्या काय आहे? द्वेषयुक्त भाषणासाठी वेगळे कायदेशीर स्पष्टीकरण नाही. परंतु, अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याच्या अधिकारावर काही निर्बंध घालून द्वेषयुक्त भाषणाची व्याख्या एक प्रकारे केली गेली आहे. राज्यघटनेच्या कलम 19 नुसार अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याच्या अधिकारावर 8 प्रकारची बंधने आहेत. राज्याची सुरक्षा, परकीय राज्यांशी मैत्रीपूर्ण संबंध, सार्वजनिक सुव्यवस्था, शालीनता किंवा नैतिकता, न्यायालयाचा अवमान, मानहानी, हिंसाचार भडकावणे, भारताची अखंडता आणि सार्वभौमत्व… यापैकी कोणत्याही मुद्द्याखाली कोणतेही विधान किंवा लेख आक्षेपार्ह असल्याचे आढळल्यास. त्याच्याविरुद्ध खटला आणि कारवाईच्या तरतुदी आहेत. Smartphone वाचवेल तुमचा जीव! अपघात झाला तर थेट इमरजन्सी नंबरवर कॉल दोषी आढळल्यास काय शिक्षा होऊ शकते? “इंडिया कानून” पोर्टलवर दिलेल्या वर्णनानुसार, भारतीय दंड संहितेच्या आयपीसीमध्ये कलम 153 (ए) अंतर्गत अशी तरतूद आहे की धर्म, वंश, जन्मस्थान, निवासस्थान, भाषा या कारणांवरून भेदभाव करणारी कृती केल्यास, तसेच जात किंवा समुदाय किंवा इतर कोणताही शब्द कोणत्याही विशिष्ट समूहाविरुद्ध द्वेष, वैमनस्य भडकावताना किंवा सौहार्दाचे वातावरण बिघडवताना उच्चारला किंवा लिहिलेला शब्द हेड स्पीचमध्ये येतो. अशा प्रकरणी दोषीला तीन वर्षे शिक्षा किंवा दंड, किंवा दोन्ही शिक्षा होऊ शकतात. कलम 295 (ए) काय म्हणते? आयपीसीच्या कलम 295(ए) मध्ये तीन वर्षांपर्यंत तुरुंगवास किंवा दंड किंवा दोन्ही शिक्षेची तरतूद आहे. हा विभाग पूर्वीपेक्षा वेगळा आहे. कारण त्यात देशातील कोणत्याही समुदायाच्या केवळ धार्मिक भावना दुखावण्याची तरतूद आहे. या कलमात धार्मिक भावनांव्यतिरिक्त कोणताही भेदभाव केल्याचा उल्लेख नाही. सीआरपीसीचे कलम 95 देखील जाणून घ्या फौजदारी प्रक्रिया संहितेचे कलम 95 राज्याला एखाद्या विशिष्ट प्रकाशनावर बंदी घालण्याचा अधिकार देते. या कलमानुसार, कलम 124A, कलम 153A किंवा B, कलम 292 किंवा 293 आणि कलम 295A अंतर्गत कोणतेही प्रकाशन (वृत्तपत्र, पुस्तक किंवा कोणतेही व्हिज्युअल प्रकाशन) आक्षेपार्ह मानले जात असल्यास, केंद्र किंवा भारतातील कोणतेही राज्य त्यास प्रतिबंधित करू शकते.