सोबत स्वातंत्र्य मिळूनही पाकिस्तान संविधान बनण्यात भारताच्या 23 वर्षे मागे कसा राहिला?
भारत आणि पाकिस्तानला एकाच दिवशी स्वातंत्र्य मिळाले. भारताने स्वातंत्र्यानंतर जेमतेम अडीच वर्षांनी लिखित संविधान तयार करून प्रजासत्ताकाचे नाव धारण केले. परंतु, पाकिस्तानने या प्रकरणात बराच वेळ घेतला. त्यांच्या घटनेत बदल होत राहिले. 1973 पासून राज्यघटना अंमलात आणण्यासाठी 'अंतिम' संविधान बनवण्यासाठी 26 वर्षे लागली.
15 ऑगस्ट 1947 च्या मध्यरात्री भारताचे तुकडे होऊन पाकिस्तानची निर्मिती झाली. ब्रिटिश लॉर्ड माउंटबॅटन यांनी 14 ऑगस्ट रोजी पाकिस्तानला स्वतंत्र राष्ट्राचा दर्जा दिला. त्यामुळे पाकिस्तानात स्वातंत्र्याचा उत्सव 14 ऑगस्टलाच साजरा केला जातो. पण भारतीय स्वातंत्र्य कायद्यानुसार भारत आणि पाकिस्तान एकाच दिवशी स्वतंत्र झाले. 15 ऑगस्ट रोजी जिनांनी पाकिस्तानच्या स्थापनेची घोषणा केली.
15 ऑगस्ट हा स्वातंत्र्याच्या महान लढ्याचे स्मरण करण्याचा दिवस आहे तर 26 जानेवारी हा भारतीय प्रजासत्ताकच्या शौर्याचे आणि सामर्थ्याचे प्रदर्शन करण्याचा दिवस आहे. या दिवशी राजपथावर एक भव्य परेड होते, ज्याची सलामी राष्ट्रपती घेतात. याच दिवशी भारताने लिखित संविधान स्वीकारले, जे जगातील सर्वोत्तम संविधानांपैकी एक मानले जाते.
स्वातंत्र्यानंतर भारताने आपले संपूर्ण लक्ष बहुपक्षीय लोकशाही व्यवस्था स्थापन करण्यासाठी समर्पित केले. लोकशाही संस्था निर्माण झाल्या, त्या बळकट झाल्या. पण पाकिस्तान स्वतंत्र होताच आपल्याच विरोधाभासात अडकला. 1950 मध्ये लिखित संविधान स्वीकारून भारत प्रजासत्ताक बनला. दुसरीकडे पाकिस्तानला संविधान बनवायला (1947 नंतर) 26 वर्षे लागली आणि तीही पूर्णपणे यशस्वी होऊ शकली नाही.
1947 मध्ये पाकिस्तानच्या निर्मितीनंतर नऊ वर्षांनी तेथे 23 मार्च 1956 रोजी पहिले संविधान लागू करण्यात आले. 23 मार्च 1956 रोजी पाकिस्तानचे पहिले संविधान स्वीकारण्यात आले. म्हणून, पाकिस्तानची पहिली राज्यघटना संमत झाल्याच्या स्मरणार्थ दरवर्षी 23 मार्च हा दिवस पाकिस्तान दिन म्हणून साजरा केला जातो. त्याच दिवशी पाकिस्तानला अधिकृतपणे इस्लामिक प्रजासत्ताक घोषित करण्यात आले. परंतु, पाकिस्तानचे संविधान बदलत राहिले.
1956 नंतर 1962 मध्ये पुन्हा 26 मार्च 1969 ला बदल झाला. तेथे 1970 च्या घटनात्मक संकटानंतर नवीन सरकारसाठी सर्वात महत्वाचे कार्य म्हणजे नवीन संविधानाचा मसुदा तयार करणे. 1971 मध्ये पूर्व पाकिस्तानची फाळणी झाल्यानंतर 1972 मध्ये 1970 च्या निवडणुकांच्या आधारे विधानमंडळाची स्थापना झाली. त्यानंतर 10 एप्रिल 1973 रोजी समितीने संविधानाबाबतचा अहवाल सादर केला. त्यानंतर 14 ऑगस्ट 1973 रोजी पाकिस्तानमध्ये नवीन राज्यघटना लागू करण्यात आली.
पाकिस्तानातील प्रदीर्घ लष्करी राजवट संपल्यानंतर झुल्फिकार अली भुट्टो लोकशाहीवादी नेते म्हणून उदयास आले. 1973 मध्ये त्यांनी पहिल्यांदा पाकिस्तानात संविधान लागू केले. पाकिस्तानच्या संविधानाला तिथे ऐन-ए-पाकिस्तान आणि दस्तूर-ए-पाकिस्तान म्हणतात. पाकिस्तानचे संविधान 10 एप्रिल 1973 रोजी संविधान सभेने मंजूर केले आणि 14 ऑगस्ट 1973 रोजी अंमलात आले. याचा मसुदा झुल्फिकार अली भुट्टो यांचे सरकार आणि विरोधकांनी संयुक्तपणे तयार केला होता.