डॉ. दाभोलकर यांचा जीवन प्रवास

20 ऑगस्ट :डॉ.नरेंद्र दाभोलकर... महाराष्ट्रातल्या पुरोगामी चळवळीला कित्येक पावलं पुढे घेऊन जाणारे सच्चे, अहिंसावादी कार्यकर्ते. त्यामुळेच महाराष्ट्राला दाभोलकरांची खरी ओळख विवेकवादी सामाजिक कार्यकर्ते म्हणून झाली.

दाभोलकरांचं कुटुंब सातारचं... नरेंद्र दहा भावंडांपैकी सर्वात लहान. शालेय शिक्षण सातार्‍यात पूर्ण करून.. त्यांनी मिरजेच्या मेडिकल कॉलेजमधून MBBSची पदवी मिळाली. पत्नीच्या मदतीने 12 वर्ष दोन दवाखाने चालवल्यानंतर..त्यांनी डॉक्टरीचा पेशा सोडला. विज्ञानयात्रा हे निमित्त ठरलं.आणि त्यांनी स्वतःला पूर्णवेळ कार्यकर्ता म्हणून झोकून दिलं.

त्याआधी 60 ते 70 च्या दरम्यान त्यांच्या विचारांची जडणघडण झाली होती. समाजवादी युवक दलात सक्रीय असताना त्यांच्या सत्यशोधक आणि चिंतनशील प्रवृत्तीला चालना मिळत गेली. समाजातल्या विवेकाचा र्‍हास आणि रुढी-परंपरा-अंधश्रद्धा यांच्या वाढत्या प्रकारामुळे ते अस्वस्थ झाले. जयप्रकाश नारायण यांच्या आंदोलनाची धग अजूनही विझली नव्हती. 80 च्या दशकात अब्राहम कौैर आणि बी.प्रेमानंद यांच्या विचारांनी प्रभावित झालेल्या दाभोलकरांनी त्यांचा वारसा महाराष्ट्रात पुढे चालवला.

तीन दशकांहून अधिक काळ अंधश्रद्धा निर्मूलनाची चळवळ त्यांनी महाराष्ट्रात रुजवली. आणि कार्यकर्त्यांची मोठी फळी तयार केली.

साने गुरुजी यांनी सुरु केलेल्या साधना नियतकालिकाची धुरा 1998 पासून त्यांनी स्वत:कडे घेतली. तरुणांपर्यंत विवेकनिष्ठ विचार पोहचवण्यासाठी त्यांनी साधना साप्ताहिकाला नवं रुप दिलं. नुकताच साधना साप्ताहिकाचा 65 वा वर्धापन दिन पुण्यात साजरा करण्यात आला.

डॉ.दाभोलकर महाराष्ट्राच्या कब्बडी संघाचे सदस्य होते आणि कबड्डीतल्या संघटनकौशल्यासाठी त्यांना क्रीडाक्षेत्रातला सर्वोच्च शिवछत्रपती पुरस्कार देऊन गौरवण्यात आलं होतं. दाभोलकरांच्या संघटनकौशल्याचं उत्कृष्ट उदाहरण म्हणजे सामाजिक कृतज्ञता निधी. 1987 साली वंचितांचे प्रश्न घेऊन काम करणार्‍या पूर्णवेळ सामाजिक कार्यकर्त्यांसाठी मानधन देण्याची जबाबदारी बाबा आढाव आणि अनिल अवचटांच्या मदतीने नरेंद्र दाभोलकरांनी घेतली.

72च्या दुष्काळग्रस्तांचे प्रश्न असो... नर्मदा आंदोलनाचा संघर्ष असो की दलित-मुस्लिम-आदिवासी-वंचित कोणत्याही समाजघटकातील प्रश्न... दाभोलकर नेहमीच या सगळ्यांसाठी आधारस्तंभ होते. जातपंचायतीविरोधातही अंनिसने गेल्या महिन्यात आंदोलन छेडत एक अभियान सुरु केलं. जादूटोणाविरोधक विधेयकाचा गेली अनेक वर्ष ते पाठपुरावा करत होते. पण राज्यसरकार हे विधेयक पास करुन घ्यायला आजपर्यंत अयशस्वी ठरलं. या कायद्यासाठी आमरण उपोषण करायची इच्छाही त्यांनी बोलून दाखवली होती. दाभोलकर नेहमी म्हणायचे की अहिंसावादी विचार हेच हिंसेला उत्तर असेल. दाभोळकरांचा अंत हिंसेने झाला असला तरी त्यांच्या विचारांना संपवण या मारेकर्‍यांना शक्य नाही. डॉ नरेंद्र दाभोलकरांना आयबीएन लोकमतची आदरांजली.