या खोलीत रात्रभर थांबून भगतसिंग यांनी इंग्रजांविरोधात आखली होती योजना, वाचा धक्कादायक कथा!

मुंबई, 23 मार्च : शहीद आझम म्हणून ओळखले जाणारे क्रांतिकारक भगतसिंग यांचा अलाहाबाद विद्यापीठाशी घनिष्ठ संबंध होता. स्वातंत्र्यलढ्याच्या काळात त्यांनी येथे विद्यापीठाच्या हॉलंड हॉस्टेलमध्ये एक रात्र मुक्काम केला होता. येथे भगतसिंग यांनी आपल्या सहकाऱ्यांसोबत इंग्रजांविरुद्धच्या अनेक धोरणांवर चर्चाही केली होती. हॉलंड हॉल वसतिगृहातील आठ क्रमांकाच्या खोलीत आजही भगतसिंगांच्या आठवणी आहेत. आताही विद्यापीठाने ही खोली कोणत्याही विद्यार्थ्याला दिल्यास, येथे सन्मान राखण्याचे निर्देश व आवाहन केले जाते.

या खोली क्रमांक 8 मध्ये राहणारे कॉम्रेड अजय घोष यांचे 'संस्मृतीयन' हे प्रसिद्ध पुस्तक आहे. त्यात त्यांनी त्या रात्रीच्या घटनेचा अतिशय सुरेख उल्लेख केला आहे. जेव्हा भगतसिंग यांनी त्यांच्या खोलीचा दरवाजा ठोठावला आणि त्यांना इथेच थांबण्याची विनंती केली. अजय घोष यांच्या म्हणण्यानुसार, '1928 साली एका संध्याकाळी एक तरुण माझ्या खोलीत आला. मी त्याला जवळून पाहिले तेव्हा मला कळले की तो भगतसिंग आहे. भगतसिंग आले आणि मग रात्रभर आम्ही नवनवीन योजनांवर चर्चा करत राहिलो आणि पहाटे होण्यापूर्वी दोघेही चंद्रशेखर आझाद यांना भेटण्यासाठी कानपूरला रवाना झाले.

अजयने बंगाली भाषेत प्रकाशित पुस्तकात याचा उल्लेख केला आहे, ज्याची हिंदी आवृत्ती 'संस्मृतीयन' नावाने उपलब्ध आहे. किंबहुना स्वातंत्र्यलढ्याच्या काळात अनेक योजनांना अंतिम स्वरूप देण्यासाठी क्रांतिकारी तरुणांचा समूह वेळोवेळी येथे येत असे. मुख्य म्हणजे न कळवता येणे आणि न कळवता निघून जाणे. क्रांतिकारी उपक्रमांचे आयोजन असे झाले होते आणि त्यांचे केंद्र एक प्रकारे हॉलंड हॉलमध्येच राहिले.

जेव्हा खासदार वसतिगृहाचे नाव बदलायचे…

हॉलंड हॉल वसतिगृहाचे नाव बदलण्याची मागणी खासदार विनोद सोनकर यांच्याकडे करण्यात आली होती, मात्र वसतिगृहातील जुन्या विद्यार्थ्यांनी आक्षेप घेतला. कोणत्याही किंमतीत नाव बदलू न देण्यावर ठाम असलेले हॉलंड हॉल अॅल्युमनी असोसिएशनचे सचिव सुधीर सिंग सांगतात की, या वसतिगृहाच्या आठवणी शहीद आझम भगतसिंग यांच्याशीही जोडल्या गेल्या आहेत, जे स्वातंत्र्य संग्रामात येथे येत असत. अनेक दस्तऐवजांमध्ये या ठिकाणाचे नाव ऐतिहासिकतेसह नोंदवलेले आहे. हे नाव या वसतिगृहाच्या हेरिटेजशी जोडले गेले आहे. त्यात छेडछाड करणे योग्य नाही.