भारताच्या लिपूलेख, कलापानी क्षेत्रावर नेपाळचा दावा; तयार केला नवा नकाशा

नवी दिल्ली, 19 मे : भारताने लिपुलेख पासपर्यंत रस्ता बांधताच नेपाळकडून याला विरोध करण्यात आला होता. उत्तराखंडच्या घाटियाबागढ ते लिपूलेख हा 80 किलोमीटरचा मार्ग 8 मे रोजी सुरु झाला. भारत, नेपाळ आणि चीन या तीन देशांच्या सीमा जिथे मिळतात त्या ट्रायजंक्शनजवळचा मार्ग आहे. या मार्गामुळे कैलाश मानसरोवरला जाणाऱ्या भारतीय यात्रेकरुंचा वेळ वाचणार आहे. पण त्यावर नेपाळने आक्षेप घेतला होता. आता तर नेपाळने लिपुलेख आणि कालापानी हा नेपाळचाच भाग असल्याचा नकाशा प्रकाशित केला आहे. नेपाळने सोमवारी अतिक्रमण म्हणून पिथौरागडच्या गर्बाधार-लिपुलेख मार्गाचा निषेध करणारा एक नवीन नकाशा जाहीर केला. यामध्ये नेपाळने पिठौरागड लिपी व कलापानी यांना आपला प्रदेश असल्याचं वर्णन करून नवीन आंतरराष्ट्रीय सीमा निश्चित करण्याचा दावा केला आहे. नेपाळनं उत्तराखंडला लागून असलेल्या केवळ 805 किमीची सीमेमध्ये बदल केला आहे. लडाख, हिमाचल, उत्तर प्रदेश, बिहार, पश्चिम बंगाल आणि सिक्किमसह चीनची सीमा आहे तशी ठेवण्यात आली आहे. मंत्री परिषदेनं सर्वानुमते नवीन नकाशावर केलं शिक्कामोर्तब नेपाळच्या मंत्रिमंडळात रविवारी हा नवीन राजकीय नकाशा सादर करण्यात आला. दिवसभर मंथन व परराष्ट्र व्यवहार तज्ज्ञांशी सल्लामसलत केल्यानंतर सोमवारी मंत्रीपरिषदेनं सर्वानुमते नवीन नकाशावर शिक्कामोर्तब केलं. यात लिपीसह कलापानीने आंतरराष्ट्रीय सीमा निश्चित करून सामरिक महत्त्व असलेल्या दोन्ही बाबींचा निर्णय घेतला. नकाशाच्या चिठ्ठीत त्यांनी या दोन क्षेत्रावरील अतिक्रमणाचा उल्लेखही केला असून, यासह नेपाळने पिथौरागडच्या कुटी, नबी आणि गुंजीवर स्वत: चा दावा केला आहे. नेपाळच्या मंत्रिपरिषदेने सोमवारी झालेल्या बैठकीत नवीन नकाशाला दुजोरा दिला आणि अभ्यासक्रमामध्येही त्याचा समावेश करण्यात येईल, असे सांगितले.

लिम्पियाधुरा, लिपुलेक र कालापानीसहितका भूभाग समेट्दै ७ प्रदेश, ७७ जिल्ला र ७५३ स्थानीय तहको प्रशासनिक विभाजन खुल्ने गरी नेपालको नक्सा प्रकाशित गर्ने मन्त्रिपरिषदको निर्णय । आधिकारिक नक्सा भूमिव्यवस्था मन्त्रालयले छिटै सार्वजनिक गर्दैछ ।

— Pradeep Gyawali (@PradeepgyawaliK) May 18, 2020

संशयामुळे प्रेमाचं नातं कधी दिसलंच नाही, हैवानासारखी केली पत्नीची हत्या 2019 पासून सुरू झाला ताणतणाव 2 नोव्हेंबर 2019 रोजी भारताने हा नकाशा जाहीर केला. यामध्ये लिंपियाधुरा, लिपुलेख आणि कलापानी यांचा समावेश होता. नेपाळने यावर आक्षेप घेतला आणि त्याला प्रत्यक्ष नकाशाच्या विरोधात संबोधलं. दोन्ही देशांमधील वादानंतर हा वाद शांत झाला असला तरी, मे महिन्याच्या पहिल्या आठवड्यात चीनच्या सीमेवर असलेल्या गर्बाधार-लिपुलेख रस्त्यानंतर नेपाळनं नवीन वादाला सुरूवात केली आहे. काय आहे कलापानी वाद? कलापानी हे सुमारे 35 चौरस किलोमीटर क्षेत्र आहे आणि ते पिथौरागड जिल्ह्याचा एक भाग आहे. दुसरीकडे नेपाळ सरकारचा दावा आहे की, हा भाग त्यांच्या दार्चुला जिल्ह्यात येतो. 1962च्या भारत-चीन युद्धापासून या भागावर भारतीय आयटीबीपीच्या जवानांचा ताबा आहे. दोन्ही देशांमधील हा प्रश्न सोडवण्यासाठी राजकीय प्रयत्न केले गेले. 1996 मध्ये कलापानी क्षेत्राच्या संयुक्त विकासासाठी महाकाली करारानंतर नेपाळच्या कम्युनिस्ट पक्षाने (सीपीएन-यूएमएल) कलापानीवर दावा करणं सुरू केलं. आनंदाने झेलण्यासाठी वर फेकलेलं बाळ थेट फरशीवर आदळलं, जागीच सोडला जीव धोरणात्मकदृष्ट्या महत्वाचं आहे कलापानी भारत-चीन-नेपाळच्या त्रिकोणी सीमेवरील कलापानी क्षेत्र हे धोरणात्मकदृष्ट्या महत्त्वाचं आहे. नेपाळ सरकारनं असा दावा केला आहे की, 1816 मध्ये तत्कालीन ईस्ट इंडिया कंपनी यांच्यात झालेल्या सुगौली करारानुसार कलापानी हे त्यांचं क्षेत्र आहे. पण या कराराच्या अनुच्छेद 5 मध्ये असं म्हटले आहे की, नेपाळ काली (आता महाकाली) नदीच्या पश्चिमेला त्याच्या भूभागावर दावा करणार नाही. 1860 मध्ये या भागात प्रथमच जमीनीचे सर्वेक्षण केलं गेलं. 1929 मध्ये कलापानी हा भारताचा एक भाग म्हणून घोषित झाला आणि त्याला नेपाळनेही पुष्टी दिली. मुलाला कोरोना, कुटुंब क्वारंटाईन केल्याने वडिलांचा मृत्यू, शेवटचा फोन केला आणि.. संपादन - रेणुका धायबर