मंगळावर तयार होणार ऑक्सिजन, NASA अशी केली संपूर्ण तयारी

नवी दिल्ली : मंगळावर मानव पाठविण्यासाठी नासा जोरदार तयारी करत आहे. युरोपियन स्पेस एजन्सी (ईएसए) च्या सहकार्याने मंगळावरुन मातीचे नमुने आणण्याचेही ठरवले आहे आणि मनुष्याला मंगळावर पाठविण्याची तयारी केली आहे. मंगळावर गेलेल्या त्यांच्या खगोलशास्त्रज्ञांना ऑक्सिजन कसा मिळेल याबद्दल ते सध्या विचार करीत आहे. नासाच्या योजनांबद्दल बोललो तर, यावर्षी जुलैमध्ये नासा मंगळासाठी आपल्यातील एक रोव्हर लॉन्च करेल. पर्सिव्हरेन्स नावाचा हा रॉल पुढच्या वर्षी 18 फेब्रुवारीला मंगळावर उतरेल आणि तिथे बरेच वैज्ञानिक प्रयोग करेल, त्यातील काही मानवाची तिथे पोचण्यासाठी भूमिका देखील तयार करेल. मंगळावर केवळ ऑक्सिजन तयार होईल नासाची योजना स्वत: चे ऑक्सिजेनेटर बनविण्याची आहे, जे सोन्याच्या बॉक्सचा वापर करून मंगळावर ऑक्सिजन तयार करण्यास सक्षम असेल. या बॉक्सचे नाव मोक्जी आहे. मोक्जी म्हणजेच मार्स ऑक्सिजन इसरु प्रयोग (MOXIE) काय आहे हा प्रयोग? मोक्जी नासाच्या मंगळवार 2020 च्या मोहिमेचा एक भाग आहे. या मोहिमेअंतर्गत पर्सिव्हरेन्स रोव्हर मंगळाच्या जेजीरो कार्टरवर उतरेल. हा रोव्हर नासाच्या जेट प्रोपल्शन लॅबमध्ये लॉन्चसाठी तयार होत आहे. मोक्जीच्या अंतर्गत मंगळाच्या कार्बनडायऑक्साईडमधून सोन्याच्या पेटीचा वापर करून ऑक्सिजन बनविणे हे त्याचे एक कार्य आहे. वापरले जाईल हे तंत्र मंगळावर वातावरणात 95 टक्के कार्बन डाय ऑक्साईड, दोन टक्के नायट्रोजन आणि दोन टक्के ऑरगोन असतात. या कार्बन डाय ऑक्साईडच्या वापरातून ऑक्सिजन तयार करण्याची योजना आहे. इंधन सेलमध्ये इंधन म्हणून ऑक्सिजन ज्या प्रकारे जळाला आहे तो उलट प्रक्रियेसारखाच असतो, ज्यास सॉलिड ऑक्साइड इलेक्ट्रोलायसीस म्हणतात. त्यामध्ये मंगळाचा कमी दाबाचा गॅस घेतला जाईल आणि नंतर तो पृथ्वीच्या वातावरणीय दाबावर आणला जाईल. सोन्याने कार्बन डाय ऑक्साईड सुमारे 800 डिग्री तापमानात गरम केले जाईल असं सांगण्यात आलं आहे. यानंतर, इलेक्ट्रोलाइसिस प्रक्रियेद्वारे ऑक्सिजन त्यापासून विभक्त होईल. आता ज्या बॉक्समध्ये ही प्रक्रिया होते ते बॉक्स स्वतःच गरम होईल. सोन्याने उष्णता त्वरीत टाकत नाही, म्हणून सोन्याचा हा बॉक्स ठेवल्याने फायदा होईल. या प्रक्रियेद्वारे ऑक्सिजन किती तयार केला जाऊ शकतो? मोक्जी तासाला सहा ग्रॅम ऑक्सिजन तयार करण्यास सक्षम असतील, जे एखाद्या श्वानाला जिवंत ठेवण्यासाठी पुरेसे आहे, परंतु यापेक्षा 200 पट अधिक ऑक्सिजन तयार करण्याची आवश्यकता असेल. त्याशिवाय दिवस व रात्र, गडगडाटी वादळ व स्वच्छ हवामान, उन्हाळा व हिवाळा इ. सारख्या वेगवेगळ्या परिस्थितीत हा प्रयोग केला जाईल. हा प्रयोग मानवांना मंगळावर जाण्याचा मार्ग मोकळा करू शकतो. हा प्रयोग यशस्वी झाल्यास भविष्यात मोहिमेसाठी मानवांना मंगळावर पाठविण्याचा मार्ग मोकळा होऊ शकतो. मानवांना मंगळावर पाठवण्यासाठी अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागेल. पर्सिरव्हन्स रोव्हरचे मुख्य कार्य मंगळावरुन माती व दगडांचे नमुने गोळा करणे आहे, ज्यास पृथ्वीवर आणण्याचेही नियोजन केले गेले आहे. याद्वारे, मानवांना पृथ्वीवर परत आणण्याच्या क्षमतेची देखील तपासणी केली जाईल. 2026 पर्यंत पर्सिवियरेंसने नमुने गोळा केल्यास दोन अंतराळ यान एकाच वेळी मंगळावर पाठवले जाईल. यातील एक मंगळावर दुसर्‍या वाहनासह मिनी रोव्हरची वाहतूक करेल जे नमुने घेतील. हा रोव्हर दुसर्‍या वाहनात जाईल, ज्याला मंगळापासून स्वतःच्या कक्षेत प्रक्षेपित केले जाईल. यानंतर, ईएसएचे आणखी एक वाहन त्या स्पेसक्राफ्टमधून ते नमुने परत आणण्याचे काम करेल. ही योजना खूप महत्वाकांक्षी आहे.