सततच्या पाठदुखीकडे दुर्लक्ष करू नका, असू शकते ब्लड कॅन्सरच्या घातक प्रकाराचे लक्षण

मुंबई, 19 मार्च : कॅन्सरचे नाव ऐकताच लोक घाबरतात. कॅन्सरचे अनेक प्रकार आहेत, ज्यामध्ये ब्लड कॅन्सर देखील खूप धोकादायक आहे. मल्टिपल मायलोमा हा देखील रक्त कर्करोगाचा एक प्रकार आहे, ज्यामध्ये प्लाझ्मा पेशी अनियंत्रितपणे वाढू लागतात. प्लाझ्मा पेशी अस्थिमज्जामध्ये आढळणाऱ्या रक्त पेशींचा एक प्रकार आहे. ते शरीराच्या रोगप्रतिकारक शक्तीचा अविभाज्य भाग आहेत.

संक्रमणाशी लढण्यासाठी अँटीबॉडीज किंवा इम्युनोग्लोबुलिन तयार करणे हे त्यांचे काम आहे. मल्टिपल मायलोमाची कारणे, लक्षणे आणि उपचारांबद्दल सविस्तर माहिती डॉ. निवेदिता धिंग्रा, वरिष्ठ सल्लागार, हेमॅटोलॉजी आणि हेमॅटो-ऑन्कॉलॉजी, बीएमटी, मॅक्स हॉस्पिटल (पटपरगंज, नवी दिल्ली) यांच्याकडून जाणून घेऊया.

मल्टिपल मायलोमा म्हणजे काय?

मल्टिपल मायलोमा हा प्लाझ्मा पेशींचा विकार आहे. यामध्ये प्लाझ्मा पेशींमध्ये कर्करोग होतो. निरोगी अँटीबॉडीज बनवण्याऐवजी ते कर्करोग प्रथिने बनवू लागतात, ज्यांना एम प्रोटीन किंवा मोनोक्लोनल प्रोटीन किंवा एम बँड देखील म्हणतात. एम प्रोटीन शरीराच्या विविध अवयवांवर जसे की हाडे, मूत्रपिंड, अस्थिमज्जा प्रभावित करते आणि मायलोमाची लक्षणे निर्माण करते.

मल्टीपल मायलोमाची लक्षणे काय आहेत?

मल्टिपल मायलोमा सामान्यतः वृद्ध प्रौढांमध्ये आढळतो. 40 वर्षांपेक्षा कमी वयाच्या लोकांमध्ये फारच कमी प्रकरणे दिसतात. त्याची लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत.

- हे शरीराच्या मुख्य अवयवांना (एंड-ऑर्गन डॅमेज) एम प्रोटीनद्वारे नुकसान करते.

- प्लाझ्मा पेशींच्या अनियंत्रित वाढीमुळे अस्थिमज्जा काम करणे थांबवते, ज्यामुळे रुग्णाला अॅनिमिया होऊ शकतो. कधीकधी पांढऱ्या रक्त पेशी आणि प्लेटलेट्सची संख्या देखील कमी होते.

- रुग्णाला कोणत्याही कारणाशिवाय सतत पाठदुखी किंवा हाडे फ्रॅक्चर होऊ शकतात.

- यामुळे मूत्रपिंड निकामी (मूत्रपिंडाचे नुकसान) देखील होऊ शकते, ज्याला कास्ट नेफ्रोपॅथी देखील म्हणतात.

- मायलोमा असलेल्या रुग्णांमध्ये कॅल्शियमची पातळी खूप जास्त असते, ज्यामुळे न्यूरोलॉजिकल लक्षणे उद्भवू शकतात. यासाठी लवकरात लवकर निदान करून उपचार करणे गरजेचे आहे.

- मल्टिपल मायलोमामुळे रुग्णाची प्रतिकारशक्ती म्हणजेच रोगांशी लढण्याची क्षमता कमकुवत होते आणि संसर्ग होण्याची शक्यता वाढते.

मायलोमाचे निदान कसे केले जाते?

मल्टिपल मायलोमाचे निदान काही मूलभूत आणि काही आधुनिक रक्त चाचण्यांद्वारे केले जाते, जे सहज उपलब्ध आहेत. यामध्ये संपूर्ण रक्त गणना, यकृत आणि मूत्रपिंड कार्य चाचण्या, एम प्रोटीन शोधण्यासाठी सीरम प्रोटीन इलेक्ट्रोफोरेसीससह इम्युनोफिक्सेशन समाविष्ट आहे. मात्र हे समजून घेणे महत्त्वाचे आहे की काहीवेळा एम प्रोटीनची उपस्थिती मायलोमा मानली जात नाही, कारण 50 वर्षांनंतर 5% निरोगी लोकांमध्ये एम प्रोटीन विकसित होऊ शकते, ज्यामुळे लक्षणात्मक एकाधिक मायलोमा होत नाही.

मज्जामधील असामान्य प्लाझ्मा पेशी शोधण्यासाठी डॉक्टर अस्थिमज्जाची तपासणी देखील करतात. याशिवाय मायलोमामुळे हाडांना इजा झाली आहे की, नाही हे तपासण्यासाठी विविध हाडांचे रेडियोग्राफ किंवा एक्स-रे केले जातात. मायलोमामुळे हाडांचे नुकसान तपासण्यासाठी आजकाल संपूर्ण शरीर पॅट-सीटी देखील केले जात आहे. काही प्रकरणांमध्ये प्लाझ्मा पेशींचे घन वस्तुमान-प्लाझ्मासाइटोमास-तपासले जातात.

मायलोमासाठी उपचार पर्याय कोणते आहेत?

मल्टिपल मायलोमावर उपचार करण्यासाठी आठवड्यातून दोन किंवा तीन औषधांचे मिश्रण दिले जाते. 65 वर्षांपेक्षा कमी वयाचे रुग्ण जे वैद्यकीयदृष्ट्या निरोगी आहेत आणि चांगल्या स्थितीत आहेत. त्यांना केमोथेरपीच्या 4-6 महिन्यांनंतर ऑटोलॉगस बोन मॅरो ट्रान्सप्लांट होऊ शकतो. नवीन लक्ष्यित थेरपी आणि इम्युनोथेरपी औषधे विविध प्रकरणांवर उपचार करण्यासाठी देखील उपलब्ध आहेत. मायलोमाच्या उपचारात आधुनिक प्रगतीमुळे अशा सुरक्षित उपचार पद्धती देखील उपलब्ध आहेत, ज्याद्वारे रुग्ण दीर्घकाळ मायलोमापासून मुक्त जीवन जगू शकतो.