जर तुम्ही मधुमेहाचे रुग्ण असाल तर दृष्टी कमी होणे कसे टाळता येईल

भारत जगाची मधुमेहाची राजधानी म्हणून उदयास येणार आहे. 2021 पर्यंत प्रौढ लोकसंख्येमध्ये मधुमेहाची अंदाजे 74 दशलक्ष केसेस आहेत आणि आंतरराष्ट्रीय मधुमेह फेडरेशनच्या तज्ञांनी 2030 मध्ये ही संख्या 93 दशलक्ष आणि 2045 मध्ये 124 दशलक्षांपर्यंत जाईल असा अंदाज व्यक्त केला आहे1. 

मधुमेहामुळे फक्त थकवा आणि चिडचिड होत नाही. यामुळे तुमच्या शरीराचे खरे नुकसान होऊ शकते. मधुमेह, उच्चरक्तदाब किंवा या दोन्हीच्या मिश्रणामुळे जागतिक स्तरावर 80% मुत्रपिंडाच्या शेवटच्या टप्प्यातील आजार होतात2. मधुमेह आणि दीर्घकालीन किडनी रोग या दोन्हींचा हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोगांशी पूर्णपणे संबंध आहे. मधुमेह पाय आणि खालच्या अंगातील गुंतागुंत, जे जगभरातील 40 ते 60 दशलक्ष मधुमेह असलेल्या लोकांना प्रभावित करतात, हे मधुमेह असलेल्या लोकांमध्ये विकृतीचे एक महत्त्वाचे स्त्रोत आहेत2. क्रॉनिक अल्सर आणि विच्छेदन यामुळे जीवनाच्या गुणवत्तेत लक्षणीय घट होते आणि लवकर मृत्यूचा धोका वाढतो2.

मधुमेहाची आणखी एक ज्ञात गुंतागुंत म्हणजे डायबेटिक रेटिनोपॅथी - डोळ्यांची स्थिती जी मधुमेह असलेल्या लोकांसाठी दृष्टी कमी होण्याचे सर्वात सामान्य कारण आहे. 1980 ते 2008 दरम्यान जगभरात केलेल्या 35 अभ्यासांच्या विश्लेषणाच्या आधारे, रेटिना प्रतिमा वापरून मधुमेह असलेल्या लोकांमध्ये कोणत्याही डायबेटिक रेटिनोपॅथीचा एकूण प्रसार 35% असण्याचा अंदाज आहे आणि 12% मध्ये दृष्टीला धोका देणारी डायबेटिक रेटिनोपॅथी आहे2. भारतात, ही समस्या जागरुकतेच्या अभावामुळे आणि निदान न झालेल्या मधुमेहाच्या मोठ्या प्रमाणामुळे गुंतागुंतीची आहे. असा अंदाज आहे की 43.9 दशलक्ष भारतीयांना मधुमेह आहे, परंतु अद्याप निदान झालेले नाही2.

तर डायबेटिक रेटिनोपॅथीचा दृष्टीवर कसा परिणाम होतो? उच्च रक्तातील ग्लुकोजची पातळी, जेव्हा तपासले नाही, तेव्हा लहान रक्तवाहिन्यांमध्ये ब्लॉक्स तयार होतात जे तुमच्या डोळयातील पडदा निरोगी ठेवतात. डोळयातील पडदा डोळ्याच्या मागील बाजूला असलेले एक अस्तर आहे जे प्रकाशाच्या प्रतिमांमध्ये प्रक्रिया करते. रक्तवाहिन्या फुगू शकतात, द्रव गळू शकते किंवा रक्तस्त्राव होऊ शकतो, ज्यामुळे अनेकदा दृष्टी बदलते किंवा अंधत्व येते. ही स्थिती सहसा दोन्ही डोळ्यांवर परिणाम करते. उपचार न केल्यास, डायबेटिक रेटिनोपॅथीने तुमच्या डोळयातील पडद्यावर डाग पडू शकतो आणि खराब होऊ शकतो आणि दृष्टी कमी होऊ शकते 4. 

डायबेटिक रेटिनोपॅथी सर्व प्रकारच्या मधुमेह असलेल्या लोकांना प्रभावित करू शकते - मग तो प्रकार I, प्रकार II किंवा गर्भधारणा मधुमेह असू शकतो. प्रकार II मधुमेह असलेल्या सर्व रूग्णांपैकी जवळजवळ दोन तृतीयांश आणि प्रकार I मधुमेह असलेल्या जवळजवळ सर्व रूग्णांना ठराविक कालावधीत डायबेटिक रेटिनोपॅथी विकसित होण्याची अपेक्षा असते3. 

जोपर्यंत स्थिती आधीच प्रगत होत नाही तोपर्यंत तुम्हाला डायबेटिक रेटिनोपॅथीची कोणतीही चिन्हे दिसणार नाहीत. म्हणूनच नियमित तपासणी आवश्यक आहे - ही अशी स्थिती आहे जी प्रतिबंधित केली जाऊ शकते, परंतु उलट नाही. डायबेटिक रेटिनोपॅथीच्या लक्षणांमध्ये अंधुक दृष्टी, रंग पाहण्यास असमर्थता, छिद्र किंवा फ्लोटर्स किंवा तुमच्या दृष्टीमध्ये काळे डाग यांचा समावेश होतो. सुरुवातीच्या लक्षणांपैकी एक म्हणजे, वाचन किंवा वाहन चालवताना त्रास होणे4. त्यामुळे जर तुम्हाला हे लक्षात येऊ लागले असेल आणि तुमच्या रक्ताच्या अहवालात तुम्हाला मधुमेह किंवा प्री-डायबेटिक श्रेणीत आणले असेल, तर चाचणी घेण्याची वेळ आली आहे.

डायबेटिक रेटिनोपॅथी स्क्रीनिंगचे महत्त्व समजून, Network 18 ने नोव्हार्टिसच्या सहकार्याने 'Netra Suraksha' - India Against Diabetes initiative, लाँच केले आहे. डायबेटिक रेटिनोपॅथी, दृष्टीचा मूक चोर यासारख्या मधुमेह आणि डोळ्यांशी संबंधित गुंतागुंत याबद्दल जागरूकता निर्माण करणे हा या उपक्रमाचा उद्देश आहे. भारतीय वैद्यकीय समुदाय, थिंक टँक आणि धोरण निर्मात्यांच्या मदतीने असे करण्याचे उद्दिष्ट आहे. गोलमेज चर्चा आणि नियमित जागरूकता मोहिमांव्यतिरिक्त, पुढाकाराने Diabetic Retinopathy Self Check Up, देखील तयार केले आहेत आणि अनेक लेख आणि व्हिडिओ प्रकाशित केले जातील जे मधुमेह असलेल्या लोकांना (आणि जे प्री-डायबेटिक आहेत) त्यांचे संपूर्ण आरोग्य आणि विशेषतः त्यांच्या डोळ्यांचे आरोग्य चांगले व्यवस्थापित करण्यात मदत करतील.

तुमचा भाग करा: आजच तुमची आणि तुमच्या प्रियजनांची डायबेटिक रेटिनोपॅथीची चाचणी करा. Diabetic Retinopathy Self Check ने सुरुवात करा आणि तुम्ही तिथे असताना, तुमच्या रक्तातील ग्लुकोजची पातळी आणि रक्तदाब तपासण्यासाठी अपॉइंटमेंट घ्या. तुमच्या रक्तातील ग्लुकोज आणि रक्तदाबाच्या चाचण्या स्पष्ट असल्या तरीही, डोळ्यांच्या संपूर्ण तपासणीसाठी वर्षातून किमान एकदा तरी तुम्ही डोळ्यांच्या डॉक्टरांना भेटा.

आक्रमक नसलेली वेदनारहित चाचणी ही डायबेटिक रेटिनोपॅथीच्या प्रगतीशी प्रभावीपणे लढण्याची पहिली पायरी आहे. तुमचे डॉक्टर तुमच्या डोळ्याच्या रक्तवाहिन्यांमधील कोणतेही बदल पाहण्यासाठी किंवा काही नवीन वाढले आहेत का ते पाहण्यासाठी तुमच्या विद्यार्थ्यांचा विस्तार करतील. ते तुमची डोळयातील पडदा सुजलेली किंवा वेगळी झाली आहे का ते देखील तपासतील. या सर्वांसाठी एक तासापेक्षा कमी वेळ लागतो.

जरी तुम्हाला डायबेटिक रेटिनोपॅथीचे निदान झाले तरी सर्व काही नष्ट होत नाही. डायबेटिक रेटिनोपॅथी ही एक आटोक्यात आणता येण्याजोगी स्थिती आहे आणि ती लवकर आटोक्यात आल्यानंतर, ती आणखी वाढू नये यासाठी तुम्ही आवश्यक पावले उचलू शकता. खरं तर, टाइप II मधुमेह हा आता एक बरा करता येणारा रोग मानला जातो, विशेषतः सुरुवातीच्या टप्प्यात5. लवकर ओळख करून, ते मारण्यासाठी स्वतःला सर्वोत्तम शॉट द्या! 

जीवनशैली आणि आहार बदलत असताना, डायबेटिक रेटिनोपॅथी हा भारतातील डोळ्यांच्या आरोग्यासाठी गंभीर धोका बनत आहे. Netra Suraksha initiative बद्दलच्या अधिक अपडेट्ससाठी News18.com ला फॉलो करा आणि तुमच्या प्रियजनांना मधुमेह आणि डायबेटिक रेटिनोपॅथीपासून वाचवण्यासाठी लढा द्या.

1. IDF Atlas, International Diabetes Federation, 10th edition, 2021
2. IDF Atlas, International Diabetes Federation, 9th edition, 2019
3. Gadkari SS, Maskati QB, Nayak BK. Prevalence of diabetic retinopathy in India: The all India ophthalmological society diabetic retinopathy eye screening study 2014. Indian journal of ophthalmology. 2016 Jan;64(1):38. 
4. https://www.nei.nih.gov/learn-about-eye-health/eye-conditions-and-diseases/diabetic-retinopathy 10 Dec, 2021
5. https://www.healthline.com/health/type-2-diabetes-reversible#type-1-vs-type-2 10 Dec, 2021