मकरसंक्रांत दरवर्षी 14 किंवा 15 जानेवारीलाच का असते? यामागचं शास्त्रीय कारण माहिती आहे का?

मुंबई, 14 जानेवारी : मकर संक्रांती (makar sankranti 2022) हा असा एक सण आहे, जो भारतातील विविध राज्यांमध्ये अनेक नावांनी आणि अनेक प्रकारे साजरा केला जातो. उत्तर भारतात याला मकर संक्रांत, तामिळनाडूमध्ये पोंगल (pongal) तर गुजरातमध्ये उत्तरायण म्हणतात. त्याला आसाममध्ये माघी बिहू (Maghi bihu), कर्नाटकात सुग्गी हब्बा (Suggi Habba), केरळमध्ये मकरविक्लू आणि काश्मीरमध्ये शिशु संक्रांत म्हणतात. हा सण केवळ भारतातच नाही तर नेपाळ (Nepal) आणि बांगलादेश (Bangladesh) सारख्या शेजारील देशांमध्येही साजरा केला जातो. लोक वेगवेगळ्या धार्मिक मान्यतांनुसार हा उत्सव साजरा करतात. परंतु, या सणामागे एक खगोलीय घटना आहे.

मकर म्हणजे कॉन्स्टेलशन ऑफ कॅप्रिकॉर्न (constellation of Capricorn) ज्याला मकर म्हणतात. खगोलशास्त्रातील मकर राशी आणि भारतीय ज्योतिषशास्त्रातील मकर राशीमध्ये थोडा फरक आहे. संक्रांती म्हणजे संक्रमण, या दिवशी सूर्य मकर राशीत प्रवेश करतो. हे हिवाळ्यातील संक्रांतीनंतर येते, म्हणजेच 22 डिसेंबरनंतर हिवाळ्याची सर्वात मोठी रात्र. सूर्याच्या प्रवेशाचा किंवा बाहेर पडण्याचा अर्थ असा नाही की सूर्य फिरत आहे, तो पृथ्वीच्या सूर्याभोवती फिरण्याच्या प्रक्रियेचा एक भाग आहे, याला परिभ्रमण म्हणतात आणि पृथ्वीला सूर्याची एक परिक्रमा पूर्ण करण्यासाठी एका वर्षाचा वेळ लागतो.

मकरसंक्रांतीच्या शुभेच्छा देणारे मेसेज; Facebook, WhatsApp Status

असे म्हटले जाते की मकर संक्रांतीनंतर दिवस मोठे होतात आणि रात्री लहान होतात, हे तांत्रिकदृष्ट्या बरोबर आहे. कारण उत्तर गोलार्धात 14-15 जानेवारीपर्यंत सूर्यास्ताची वेळ हळूहळू पुढे सरकते. त्यानंतर 21 मार्च ही तारीख येते, जेव्हा दिवस आणि रात्र अगदी समान असतात त्याला इक्विनॉक्स म्हणतात. याचा अर्थ सूर्य जवळजवळ उत्तर गोलार्धाच्या मध्यभागी असतो. सूर्यास्ताच्या वेळेत हळूहळू बदल होणे म्हणजे हिवाळा कमी होतो आणि उन्हाळा वाढायला सुरुवात होते. कारण सूर्य उत्तर गोलार्धात जास्त काळ राहणार असतो.

14-15 जानेवारी का?

मकर संक्रांत म्हणजे सूर्याचा धनु राशीपासून मकर राशीत संक्रमणाचा काळ. तसे, भारतात प्रचलित सर्व हिंदू कॅलेंडर चंद्रावर आधारित आहेत, म्हणूनच हिंदू सणांच्या इंग्रजी तारखा बदलत राहतात. सध्या वापरात असलेल्या कॅलेंडरला ग्रेगोरियन कॅलेंडर म्हणतात, जे सौर कॅलेंडर आहे, म्हणजेच सूर्यावर आधारित कॅलेंडर आहे. मकर संक्रांती हा एक सण आहे जो पृथ्वीपेक्षा सूर्याच्या स्थितीनुसार साजरा केला जातो. म्हणूनच चंद्राच्या स्थितीत थोडासा फेरफार झाल्यामुळे तो कधी 14 जानेवारीला तर कधी 15 रोजी येतो. परंतु, सूर्य मुख्य भूमिकेमुळे इंग्रजी तारीख बदलत नाही.