Vultures Decline | गिधाडांची घट आणि कुत्र्यांची वाढ भविष्यात मानवासाठी धोका?

मुंबई, 15 फेब्रुवारी : परिसंस्थेमध्ये (Ecological System) प्रभावीपणे काम करणाऱ्या प्रजातींची संख्या जगामध्ये गंभीरपणे कमी होत आहे. त्यांची जागा घेणारे जीव हे कमी प्रभावी तसेच पर्यावरणास हानिकारक आहेत. कत्तलखान्यात उरलेले मृतदेह आणि मांस कचऱ्याच्या स्वरूपात पडलेले असते, जे गिधाडांनी खाल्ल्यानंतर प्रभावीपणे साफ होण्यासाठी मदत होते. गेल्या काही वर्षांत गिधाडांची (Vulures) संख्या कमी झाल्याने त्यांची जागा कुत्र्यांनी (Dogs) घेतली आहे. परंतु, यामुळे अनेक समस्या निर्माण झाल्या आहेत, ज्यावर एका अभ्यासातून प्रकाश पडला आहे.

संतुलन बिघडत आहे

गिधाड आणि कुत्र्यांसारख्या सफाई कामगारांची (Scavangers) पर्यावरणात खूप महत्त्वाची भूमिका आहे. हे प्राणी मेलेले प्राणी खाऊन अन्नसाखळी पूर्ण करून संतुलन राखण्याचे काम करतात. याचा फायदा शहरांमध्ये राहणाऱ्या लोकांनाही होतो. मात्र, गिधाडांची घटती संख्या आणि कुत्र्यांची वाढलेली संख्या यामुळे हे संतुलन बिघडू लागले आहे.

गिधाडांची कमतरता भरून निघेल?

यूटा विद्यापीठाचे इव्हान बेचली म्हणतात की, कुजलेले मांस खाणाऱ्या गिधाडांची संख्या कमी होत आहे. त्याची जागा निश्चितच इतर तस्करांकडून घेतली जात आहे. मात्र, गिधाडांची कमीची भरपाई करण्यासाठी हे पुरेसे सिद्ध होत नाही. त्यामुळे भविष्यात वेगळ्या संकटांचा सामना करावा लागू शकतो.

गिधाडांची संख्या कमी होणे

हा अभ्यास जर्नल ऑफ वाइल्डलाइफ मॅनेजमेंटमध्ये प्रकाशित झाला आहे. याला युटा युनिव्हर्सिटी तसेच नॅशनल सायन्स फाऊंडेशन, हॉकवॉच इंटरनॅशनल, द प्रेगरिन फंड आणि नॅशनल जिओग्राफिक सोसायटीद्वारे निधी दिला जातो. गेल्या काही दशकांमध्ये गिधाडांच्या संख्येत मोठी घट झाली असून त्यामुळे अनेक समस्याही समोर येत आहेत.

Eats own potty | जगातील एकमेव प्राणी जो खातो स्वतःची पॉटी!

गिधाडाची भूमिका

कुजलेल्या मांसामुळे रोग होतात. ज्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात कीटक आणि बॅक्टेरिया वाढू लागतात. जगभरातील गिधाडे, मेलेल्या प्राण्यांचे मांस खाऊन त्यांच्यामुळे होणाऱ्या त्रासातून अतिशय चांगल्या पद्धतीने सुटका करतात. गिधाडे सडण्याआधी मांस स्वच्छ करण्यात आणि कुजलेले मांस स्वच्छ करण्यातही खूप प्रभावी आहेत. या रोग पसरवणारे सूक्ष्मजीव वाढू शकत नाहीत आणि इतर जीवांना इजा होत नाही.

कमी होण्याचे कारण

गिधाडांच्या प्रजातींमध्ये विविधताही चांगली आहे. काही कातडी चांगली सोलतात, काही हाडे अधिक स्वच्छ करतात. पण त्यांची घटती संख्या चिंतेचा विषय आहे. गिधाडांची प्रजनन दर कमी असून त्यांना परिपक्व होण्यासही वेळ लागतो. त्याचबरोबर गिधाडे खात असलेल्या मांसाचे अस्तित्व असलेल्या जागेमुळेही त्यांची संख्या कमी होत आहे.

गिधाडाऐवजी कुत्रे

मृत प्राण्यांच्या मांसामध्ये विष असण्याची अनेक कारणे असू शकतात. मांसामध्ये शिशाचे प्रमाण, भक्षक प्राण्यांना मारण्यासाठी दिलेले विष किंवा इतर औषध त्यांच्यासाठी विषारी असल्याचे सिद्ध होते. गेल्या अनेक वर्षांपासून गिधाडे सर्वात धोक्यात असलेल्या पक्ष्यांपैकी एक असल्याची स्थिती आहे. संशोधकांना असे आढळून आले आहे की गिधाडांचे नामशेष होणे मानवालाही महागात पडू शकते. त्याचबरोबर कत्तलखान्याजवळ जंगली कुत्रे असणेही अडचणीचे ठरते.

संशोधकांनी गेल्या वर्षी आफ्रिकेतील इथिओपियन कत्तलखान्यांचा अभ्यास केला आणि त्यांना असे आढळून आले की गिधाडांचा प्रादुर्भाव आणि कुत्र्यांची वाढ ही चिंतेची बाब आहे. कुत्रे आणि इतर सफाई कामगार कत्तलखान्यातील कचरा जसा स्वच्छतेने साफ करत नाहीत. याशिवाय कुत्रे हे रोग वाहणारे प्राणी आहेत. त्यांच्यापासून हा रोग माणसात लवकर पसरतो. भारतातही याचा धोका वाढत आहे. अभ्यासाचा एक परिणाम असा आहे की एक प्रजाती पूर्णपणे आणि प्रभावीपणे दुसरी प्रजातीची जागा घेऊ शकत नाही.