Flash Droughts : अचानक पडणाऱ्या दुष्काळामुळे जगात कहर होईल! शास्त्रज्ञांनी दिला इशारा

नवी दिल्ली, 6 एप्रिल : हवामान बदलामुळे (Climate Change) हवामानाच्या स्वरूपामध्ये अनेक बदल होताना दिसत आहेत. जग ज्याप्रकारे उष्ण (Global Warming) होत चालले आहे, पूर आणि दुष्काळाची परिस्थिती वारंवार येत आहे. त्यांची भीषणताही पूर्वीपेक्षा अधिक वाढत आहे. अचानक येणाऱ्या पुराबद्दल लोकांनी माहिती होती. मात्र, अचानक उद्भवणाऱ्या दुष्काळाबद्दल (Flash Drought) लोक अनभिज्ञ आहेत. आता अशा दुष्काळाचा वेग झपाट्याने वाढत असल्याने शास्त्रज्ञांनाही आश्चर्याचा धक्का बसला आहे. आगामी काळात त्यांच्या प्रभावक्षेत्राचा विस्तारही होताना दिसतो.

दुष्काळ

नव्या विश्लेषणात अचानक पडलेल्या दुष्काळावर विशेष अभ्यास करण्यात आला आहे. गेल्या दोन दशकांत दुष्काळ अधिक वेगाने आणि अचानक येत असून, त्यापैकी 33 ते 46 टक्के दुष्काळ अवघ्या 5 दिवसांत येत असल्याचे दिसून आले आहे. दुष्काळाविषयीच्या पारंपारिक ज्ञानानुसार, दुष्काळ ही अशी स्थिती आहे जी दीर्घकाळ पाऊस न पडल्यामुळे हळूहळू विकसित होते, तर फ्लॅश ड्राफ्ट म्हणजे अचानक दुष्काळाची परिस्थिती खूप वेगाने निर्माण होते, ज्यामुळे ओलावा मोठ्या प्रमाणात कमी होतो.

हे सर्वत्र पाहायला मिळत आहेत

उष्णतेच्या किंचित वाढीमुळेच असे दुष्काळ निर्माण होत आहेत. 2012-13 मध्ये उत्तर अमेरिकेतील दुष्काळासह अनेक देशांमध्ये अशा घटना पाहण्यात आल्या आहेत, ज्यामध्ये मध्य अमेरिकेत काही आठवड्यांत दुष्काळाची परिस्थिती वेगाने विकसित झाली. ऑस्ट्रेलिया, चीन आणि आफ्रिकेतही असेच काहीसे पाहायला मिळाले आहे.

खूप कमी अभ्यास

अशा वेगवान घटना बर्‍याच ठिकाणी पहायला मिळतात, त्या वेगाने कशा विकसित होतात हे आतापर्यंत स्पष्ट झालेले नाही. हाँगकाँग पॉलिटेक्निक युनिव्हर्सिटीच्या यामिन किंग आणि शौ वांग यांच्या नेतृत्वाखालील या अभ्यासात आंतरराष्ट्रीय संशोधकांनी या विषयावर फार कमी अभ्यास केल्याचे निदर्शनास आणून दिले.

21 वर्षे जुनी आकडेवारी

संशोधकांचे म्हणणे आहे की, अचानक पडणाऱ्या दुष्काळाबाबत स्पष्ट जागतिक चित्र असणे आणि त्याचा विकास आणि स्वरूपाची माहिती मिळवणे आणि जागतिक स्तरावर त्यांचा विकास कसा होत आहे हे जाणून घेणे अत्यंत आवश्यक आहे. अशी माहिती मिळवण्यासाठी संशोधकांनी 21 वर्षांच्या हायड्रोक्लायमेट डेटाचा अभ्यास केला.

काय सांगता? मासेही करू शकतात माणसाप्रमाणे बेरीज-वजाबाकी! कसा लागला शोध?

वाढती गती

2000 ते 2020 पर्यंत, संशोधकांनी उपग्रहांद्वारे जमिनीतील आर्द्रतेची माहिती गोळा केली. जगभरातील हायड्रोक्लायमेट डेटा गोळा केला. अचानक आलेल्या दुष्काळांची संख्या वाढत नसून काळानुरूप त्यांचा वेग अधिक वाढत असल्याचे या निकालावरून दिसून येते. ते म्हणाले की, गेल्या 20 वर्षांत 33 ते 46 टक्के इतका दुष्काळ पाच दिवसांत येऊ लागला आहे.

दर काय आहे?

साधारणपणे 70 टक्क्यांहून अधिक फ्लॅश ड्राफ्ट्स केवळ एका पंधरवड्यात विकसित होतात. फक्त 5 दिवसात 30 टक्क्यांहून अधिक वाढतात. दुसरीकडे, विविध हवामान घटकांच्या एकत्रित परिणामामुळे सामान्य दुष्काळ विकसित होण्यासाठी पाच ते सहा महिने लागतात. त्याच वेळी, वातावरणात ओलावा नसणे, उच्च तापमान, कमी पाऊस आणि बाष्पाचा उच्च दाब यामुळे जमिनीतून ओलावा कमी होऊ लागतो, जे दुष्काळाचे सर्वात प्रमुख लक्षण आहे.

नेचर कम्युनिकेशन्समध्ये प्रकाशित झालेल्या या अभ्यासानुसार असे दुष्काळ मुख्यतः दक्षिणपूर्व आशिया, पूर्व आशिया, अॅमेझॉन खोरं, पूर्व उत्तर अमेरिका, दक्षिण अमेरिकेत आढळतात, परंतु इतर भागातही येऊ शकतात. अधिक देखरेख आणि निरीक्षण त्यांना अंदाज बांधण्यासाठी उपयुक्त ठरेल, असे संशोधकांचे म्हणणे आहे. जगभरातील बदलत्या हवामान पद्धतीच्या दृष्टीनेही ते खूप महत्त्वाचे आहे.